Wat is grondbewerking en waarom is het belangrijk?

De  bewustwording rondom de rol van gezonde bodems en effectief bodembeheer in moderne landbouwsystemen neemt sterk toe. Grondbewerking speelt hierin een centrale rol. Door de juiste bewerking in te zetten kunnen bijvoorbeeld bodemomstandigheden gecreëerd worden voor de ontwikkeling van het daaropvolgend ingezaaide gewas. Zo draagt de grondbewerking onder andere bij aan het creëren van de juiste verhouding micro- en macroporiën, waardoor water kan worden vastgehouden in droge periodes, maar tegelijkertijd kan worden afgevoerd in periodes van overschot.

Bovendien kan de juiste type bodembewerking bijdragen aan onkruid- en ziektebestrijding. Afhankelijk van het type grondbewerking kunnen onkruiden, gewasresten en ziektekiemen ondergewerkt worden. Hierdoor wordt voorkomen dat deze voor een ziektedruk of competitie zorgen, met een betere gewasontwikkeling tot gevolg. Hierin bestaat echter vaak een trade-off: een intensieve grondbewerking zorgt voor een verlaagde ziekte- en onkruiddruk, maar deze intensieve grondbewerking kan een negatieve invloed hebben op de bodemkwaliteit, inclusief het bodemleven. Andersom geldt ook: een minder intensieve grondbewerking kan zorgen voor een betere bodemkwaliteit, maar kan leiden tot een verhoogde ziekte- en onkruiddruk.

Definitie grondbewerking

Grondbewerking is een breed begrip waarvoor geen eenduidige definitie bestaat. De classificatie van verschillende handelingen is dan ook arbitrair; terwijl sommigen het spitten van de bodem beschouwen als niet-kerende grondbewerking, zien anderen dit als een handeling waarbij de grond wel degelijk wordt gekeerd.” In het vervolg van dit handboek zal grondbewerking op de volgende manier gedefinieerd worden:

“Grondbewerking omvat het mechanisch bewerken van landbouwgrond, met als mogelijke doelen het voorbereiden van het zaaibed, bewerken van stoppels en andere gewasresten, het doden van onkruiden of groenbemesters, het beschikbaar maken van nutriënten, het verbeteren van de bodemstructuur of het verminderen van de aanwezigheid van pathogenen.”

Figuur schoffelmachine?

Grondbewerking heeft dus invloed op de omstandigheden voor de ontkieming van het gewas doordat het kan zorgen voor de voorbereiding van het zaaibed. Het is echter belangrijk op te merken dat grondbewerking en zaaibedbereiding niet per definitie hetzelfde is. In het vervolg van dit handboek zal zaaibedbereiding als onderdeel van grondbewerking worden beschouwd. Bij zaaibedbereiding wordt de grond bewerkt op een manier waarop de omstandigheden direct ideaal zijn voor het gezaaide gewas om te ontkiemen. Algemene grondbewerking omvat ook handelingen die worden uitgevoerd om de grond te keren, organisch materiaal onder te werken, of de ondergrond lostrekken.

De juiste vorm van grondbewerking is context afhankelijk, deze bepalen de kaders van de mogelijk in te zetten grondbewerkingstechnieken. De belangrijkste factor hierin is het bodemtype. Zandgronden behoeven een andere bodembewerking dan kleibodems. Door de waterdoorlaatbaarheid van zandgronden houden deze bodems weinig water vast. Hierdoor zijn deze bodems over het algemeen beter bewerkbaar onder natte omstandigheden, maar kan waterschaarste ook snel voor stress zorgen voor het gewas. Kleibodems daarentegen zijn geneigd om water vast te houden. Dit heeft ook invloed op de bewerkbaarheid van de bodem: het bewerken van een bodem in natte omstandigheden leidt al snel tot bodemverdichting. Bovendien is de juiste afwatering van kleibodems belangrijk, zodat plasvorming in regenachtige periodes voorkomen kan worden. Met de juiste bodembewerking kan hier aan worden bijgedragen.

Figuur wortelsystemen

Naast het bodemtype is het gewastype een belangrijke voorwaarde voor de juiste bodembehandeling. Door de verschillen in wortelstelsel tussen gewassen is een ander zaaibed vereist. Daarnaast heeft de bodembewerking invloed op het moment waarop het gewas gezaaid of geplant kan worden. In een NKG systeem blijft de bodem over het algemeen langer nat en koud, waardoor deze minder snel bewerkt kan worden. Met name bij de teelt van maïs is dit een factor om rekening mee te houden (Muijtjens et al., 2012). Bovendien kan een NKG systeem voor een grovere bodemstructuur zorgen, wat met name in de ruggenteelt kan leiden tot lage plantaantallen.

...

Ook de klimatologische omstandigheden spelen een rol bij de keuze voor het inzetten van een grondbewerkingstechniek. In gebieden met een beperkte hoeveelheid neerslag zal eerder worden gekozen voor een grondbewerkingstechniek die ervoor zorgt dat vocht wordt vastgehouden. Maar ook de het beheer van waterafvoer bij momenten van neerslag en de mogelijke erosie die hiermee gepaard gaat speelt hierbij een rol. Oppervlakkig afstromend water op hellingen veroorzaken in Zuid-Limburg bodemerosie en wateroverlast. Om de afstroom van water en erosie te verminderen, geldt sinds … een ploegverbod voor boeren in Zuid-Limburg bij een helling van 2% of meer. In de winter wordt de bodem bedekt met wintergraan of groenbemester. Het idee hierachter is dat de gewassen de stroming van water onderbreken, en hiermee voorkomen dat bodemdeeltjes van het perceel afspoelen.

Daarnaast speelt grondbewerking een rol bij de interactie tussen landbouw en het milieu. Door de juiste grondbewerking in te zetten, is het mogelijk om de impact van de landbouwsector op het milieu en het klimaat te beperken. Over het algemeen zorgt een intensieve grondbewerking voor meer verstoring van landbouwbodems. Hierdoor blijft minder organisch materiaal intact en zal dus minder koolstof opgeslagen worden. Bovendien is er mogelijk een verband tussen de uitspoeling van nitraat en het type bodembewerking. Tijdens een 10 jaar durende systeemproef in zandgronden waarbij niet-kerende grondbewerking is vergeleken met een systeem waarin werd geploegd zijn lagere nitraatconcentraties in het grondwater gemeten bij niet kerende grondbewerkingssystemen. Een mogelijke verklaring hiervoor is de mineralisatie van stikstof; wanneer minder zuurstof beschikbaar is zal meer denitrificatie optrede waardoor meer stikstof zal vervluchtigen in plaats van mineraliseren. De hypothese hierbij is dat grondbewerking de mineralisatie van de bodem beïnvloedt; wanneer er minder zuurstof beschikbaar is zal meer denitrificatie optreden waardoor meer stikstof zal vervluchtigen in plaats van mineraliseren (Wesselink et al., 2023).

Ten slotte worden de kaders van de keuze voor het type grondbewerking bepaalt door de beschikbaarheid van machines. Zo vereist het mechanisch verwijderen van onkruiden een machinepark dat niet iedere boer tot zijn beschikking heeft. Ook het onderwerken van groenbemesters kan op veel verschillende manieren gebeuren, waarbij de methode vaak bepaald wordt door de aanwezige apparatuur. Hierbij spelen ook economische overwegingen een belangrijke rol: een specifieke vorm van grondbewerking is pas levensvatbaar als het op lange termijn ook economisch rendabel is. Zo zou het handmatig schoffelen van onkruiden een manier kunnen zijn waarop de bodem minimaal verstoord wordt, maar is de besteding van deze uren economisch niet rendabel. Ook het gebruik van energie speelt hierbij een rol; als de grondbewerking een te hoge brandstofbehoefte heeft is deze mogelijk niet rendabel om in te zetten.

Figuur eco-ploeg?

“Grondbewerkingg is het bewerken van landbouwgrond door mechanische beroering, met bijvoorbeeld als doel het bereiden van het zaaibed, het bewerken van stopppel en andere gewasresten, het doden van onkruiden of groenbemesters, het beschikbaar maken van nutriënten, het doorbreken van een slechte structuur of het verlagen van de pathogenendruk.”

“Grondbewerking is het mechanisch bewerken van de bodem ter creatie van de juiste omstandigheden voor de gewasontwikkeling[ST1] . Door de juiste grondbewerking in te zetten heeft de bodem een goede textuur[ST2]  en structuur[ST3] , wordt de bodemgezondheid gestimuleerd en wordt bodemcompactie vermeden en eventueel verminderd. Zodoende is de bodem goed bewortelbaar, heeft het een juiste waterhuishouding en heeft het een goede voedingsstofopname. De juiste grondbewerking is contextafhankelijk, en wordt beïnvloedt door factoren zoals het bodemtype, bodemgesteldheid, voorgaande en volgende gewas en klimatologische omstandigheden. Ten slotte minimaliseert een goede grondbewerking de impact van de landbouw op de leefomgeving, door een minimale emissie van nutriënten en broeikasgassen.”

Bronnen:

Muijtjens, S., Swerts, M., Vervaeke, I., & Meuffels, G. J. H. M. (2012). Aan de slag met niet kerende grondbewerking.

Wesselink, M., van Gestel, S., Uyttendaele, S. A. L., Saarloos, A., Brinkman, E. P., Kurm, V., ... & Haan, J. J. (2023). Effects of non-inversion tillage on ecosystem services on a sandy soil: results of the period 2011-2021 of the long-term experiment Soil quality on sandy soil in Vredepeel, the Netherlands (No. WPR-OT-1040). Stichting Wageningen Research, Wageningen Plant Research, Business Unit Field Crops.

 [ST1]Nodig?

 [ST2]Grondbewerking heft geen effect op textuur

 [ST3]Grondbewerking en structuur. Wat is structuur? Is een bodem structuur stabiel?