3.1 Teeltvoorbereiding, bodembewerking

Aan de teelt gaat altijd bewerken van de bodem vooraf. Breder gezegd: alles wat je moet doen om een mooie, goed leverende, bodem op te bouwen waarin je kunt zaaien of planten. Een belangrijk onderdeel hiervan is het opbrengen en onder-/inwerken van mest. Daarover leer je het nodige in paragraaf 2.3. In deze paragraaf gaat het over de mechanische bewerking van de grond. 

Voor het bewerken van de bodem zijn in de biologische landbouw dezelfde werkwijzen en technieken beschikbaar als in de gangbare, en dezelfde mechanisatie. Toch zie je in de praktijk vaak grote verschillen. Biologische bedrijven maken andere keuzes uit het aanbod van mogelijke werkwijzen, technieken en werktuigen. Daarin verandert bovendien veel, want ook de biologische praktijk past zich aan aan nieuwe ontwikkelingen en inzichten, en loopt daarin vaak voorop. Er ontwikkelt zich een nieuw aanbod van werktuigen, bij voorbeeld voor onkruidbestrijding, die vooral in de biologische akker- en tuinbouw worden gebruikt. 

Wat zijn speciale aandachtspunten voor de grondbewerking in de biologische teelt, en wat bepaalt dus de keuze uit beschikbare werkwijzen, technieken en mechanisatie ?

• bodemsparende technieken: in de biologische landbouw start alles in en vanuit een gezonde landbouw-bodem. Veel keuzes worden daarom gemaakt met het doel beschadiging van de bodem te beperken, of zelfs de opbouw van een gezonde landbouw-bodem te bevorderen. Het gaat dan vooral om beperken van schade aan de bodemstructuur en bevorderen van een gezond bodemvoedselweb. 

• ondieper bewerken, niet of minder kerende bewerking: een belangrijk inzicht over de opbouw en het behoud van een gezonde bodem is dat de bodem gelaagd is opgebouwd, en dat iedere laag zijn eigen functie heeft. Het bodemleven in een gezonde bodem doet ook heel veel voor een goede structuur en bewerkbaarheid, door een goede kruimelstructuur, veel wormengangen (horizontaal en verticaal, de zgn. pendelaars) e.a.. Diep kerende grondbewerkingen (ondergrond-ploegen, diep ploegen of spitten, diep woelen) worden daarom steeds minder toegepast, hooguit eenmalig om oude schade (b.v. een ploegzool) te herstellen. De trend is naar oppervlakkige en ondiep kerende grondbewerking, b.v. ploegen met een zgn. eco-ploeg. Deze keert de grond niet dieper dan 12 a 25 cm. (variabel instelbaar). Daardoor blijft organisch materiaal (gewasresten, groenbemesters, mest) in de biologisch meest actieve toplaag.  Ook is niet-kerende grondbewerking mogelijk: er is een toenemend aanbod van werktuigen die gewasresten, stro, groenbemesters e.d. verkleinen en oppervlakkig inwerken of als mulch laten liggen. Hier wordt verschillend over gedacht. Er zijn telers die blijven kiezen voor oppervlakkig kerende bewerking (ploegen, spitten), vooral om met een onkruidvrij zaai- of plantbed te kunnen starten. 

• structuurschade beperken of voorkomen: dit is ook in de gangbare akkerbouw en vollegronds teelt een groot aandachtspunt. Ondieper bewerken en oppervlakkiger of niet ploegen/spitten is zelfs alleen mogelijk als tegelijk wordt gewerkt aan voorkomen van structuurschade (verdichting). Voorbeelden zijn het werken met lage bandenspanning of zelfs met tractoren op rupsbanden, en werken met lichtere machines. Eco-ploegen vergt minder motor-vermogen. Ook werken eco-ploegen vaak 'boven over'  (on-land), zonder in de veur te rijden. Zo ontstaat geen ploegzool.  Een heel andere benadering is het werken met vaste rijpaden, waarbij de grond tussen de rijpaden nooit wordt bereden, of alleen incidenteel voor b.v. de oogst (in de nazomer als de bodem droger is). Dit wordt mogelijk gemaakt door de steeds bredere toepassing van GPS-gestuurde machines. Het waren vooral biologische telers die daarmee hebben gepionierd; nu wordt deze techniek steeds breder toegepast.

• niet 'zwart' maar 'groen': het was vroeger de trots van menig teler: een strak geploegde akker vóór de winter; het land ging 'zwart' de winter is. Doel daarvan was onder meer structuurherstel door vorstwerking, vooral op zware grond: de grond moest 'kapot vriezen'. Vorst in de winter is echter een erg onzekere factor geworden. Vooral in slechte winters is er eerder structuurschade en verlies van bodemvruchtbaarheid, door verspoeling, verslemping. uitspoeling en versnelde afbraak van organische stof, of juist erosie door verstuiving in droge, koude periodes. Voor het bodemvoedselweb is dit 'zwart liggen' niet goed: het bodemleven dat juist aan de oppervlakte het meest actief is krijgt het zwaar te verduren. Daarom wordt steeds meer gekozen voor 'groen houden' en een grondbewerking kort voor zaaien/planten/poten in het voorjaar, of voor gewassen die in de winter overstaan.

Open

ecoploeg (Velhorst, Lochem)