Essentaksterfte

De ziekte is een nieuwe ziekte en wordt veroorzaakt door de schimmel Hymenoscyphus fraxineus die kan voorkomen in zowel jonge aanplant als in oudere bomen. De symptomen bestaan uit verkleuring van nerven en (gedeeltelijk) afsterven van het blad. 

De schimmel groeit in de houtvaten van besmette essen, waardoor de vaten verstopt raken en de takken en bladeren verdrogen en afsterven. Jonge en verzwakte bomen lijken gevoeliger te zijn voor de ziekte. Ook natte groeiomstandigheden, bijvoorbeeld in de onderbegroeiïng van bossen, verhogen het risico op aantasting door de schimmel.  Aangetaste jonge twijgen vertonen verkleuring net onder de bast. Op aangetaste plaatsen verstoppen de vaatbundels en wordt de sapstroom onderbroken met als gevolg afsterven van bladeren en takjes boven de plaats van aantasting.

Gevoelige soorten zijn:

• Fraxinus excelsior (gewone of Europese es)

• Fraxinus angustifolia (smalbladige es)

• Fraxinus nigra (zwarte es)

• Fraxinus pennsylvanica

• Fraxinus ornus (pluimes)

• Fraxinus americana

• Fraxinus mandschurica

De eerste drie zijn het meest gevoelig, de laatst twee het minst gevoelig. Over de aantasting van de ziekte op cultivar-niveau is nog slechts weinig bekend. Zo zijn er cultivars van Fraxinus excelsior die erg vatbaar zijn zoals 'Pendula'. Andere cultivars als 'Altena', 'Atlas' en 'Geessink' zijn veel minder tot helemaal niet vatbaar. Hetzelfde geldt voor de vele cultivars van Fraxinus pennsylvanica, waarover vrijwel niets met zekerheid te zeggen valt over gevoeligheid of mate van resistentie.

Sinds de jaren negentig is het verschijnsel essensterfte al bekend vanuit Polen en Litouwen. Pas in 2006 is vastgesteld, dat het gaat om een schimmelaantasting. In 2012 werd in Nederland voor het eerst essensterfte aangetoond in een jonge aanplant in Groningen. Waarschijnlijk komt de schimmel al op meer plaatsen in ons land voor.

Deze schimmel verspreidt zich met sporen die door de wind worden overgebracht en gezonde bladeren aantasten. Nadat de bladeren vallen in de herfst blijft de schimmel in de centrale bladsteel aanwezig en produceert het volgende jaar weer nieuwe sporen en ontstaat een nieuwe infectiecyclus. Voordat het blad valt, kan de schimmel al zijn doorgegroeid in de twijgen en van daaruit verder groeien naar de dikkere takken. De infectie vindt elk jaar opnieuw plaats. Bij aanhoudende en zware aantasting sterft de boom uiteindelijk door verzwakking. Andere ziektes en schimmels zorgen voor de genadeslag.

• Intensieve controle door de NAK van uitgangsmateriaal op Hymenoscyphus fraxineus.

• Er is geen effectieve, praktisch uit te voeren bestrijdingsmethode voor de schimmel.

• De aanplant van meer gevarieerde bossen, dus verschillende boomsoorten door elkaar, kan op termijn wel helpen om de verspreiding van de ziekte te bemoeilijken. Ook wordt gezocht naar cultivars van de es die minder gevoelig zijn voor de schimmel.

• Het vermoeden bestaat dat sommige soorten en cultivars minder vatbaar zijn:  Fr. excelsior 'Westhof's Glorie', Fr. excelsior 'Atlas', Fr. ornus, Fr. americana, Fr. pensylvanica, Fr.excelsior 'Geesink', Fr. angustifolia 'Raywood', Fr. excelsior 'Altena', Fr. excelsior 'Jaspidea'.

• Het Bosschap heeft in januari 2013 een praktijkadvies opgesteld.

• Essentaksterfte op plantenziektekunde.nl

• Praktijkadvies Essentaksterfte (Bosschap)

• Dossier Essentaksterfte Groen Kennisnet

• Uitleg over essentaksterfte (YouTube)