Wateroverlast
- Tessa Jacobs
- Maaike Schaap
Hoewel de landbouw zich in de jaren 2018 en 2022 vooral druk maakte om watertekorten en droogte (zie de pagina over droogte), gaat het gemiddeld in Nederland meer regenen. Het jaar 2023 was het natste jaar ooit en ook de eerste 5 maanden van 2024 waren extreem nat. Nu kan een zo’n uitschieter niet direct gekoppeld worden aan de verandering van het klimaat, maar ook de langjarige trend laat zien dat het steeds natter wordt in Nederland.
Dus ondanks dat we in de zomer steeds vaker te maken gaan krijgen met droogte, neemt de totale neerslag per jaar toe. Dit betekent dat het voorjaar en najaar vaak natter zullen zijn. Dit heeft een aantal consequenties voor het watersysteem en de landbouw.
Gevolgen watersysteem
Nederland is eeuwenlang ingericht op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Beken er rivieren werden gekanaliseerd (rechtgetrokken en verdiept) en er werden sloten en stuwen aangelegd om het water te kunnen reguleren. Nu we vaker te maken hebben met piekbuien afgewisseld met droge periodes moet er opnieuw nagedacht worden over het inrichten van het watersysteem. Het landgebruik bovenstrooms bepaalt sterk de wateroverlast benedenstrooms. Diepe sloten zorgen bijvoorbeeld voor snelle afvoer van het water bovenstrooms en op de hoge gebieden in het landschap. Bovenstrooms stroomt water sneller af, wat kan leiden tot erosie en watertekorten in droge periodes. Benedenstrooms kan waterophoping tijdens piekafvoer zorgen voor overstromingen en een verslechtering van de waterkwaliteit (1). Daarbij komt dat de kop van een heuvel meestal een lage waterretentie en een snelle afstroming heeft, terwijl flanken en dalen vaak natter zijn. In de landbouw betekent dit dat dalgebieden gevoelig zijn voor wateroverlast en bodemverdichting, terwijl flanken droger kunnen zijn en irrigatie nodig hebben (1). Het is dus zaak water bovenstrooms in de haarvaten langer vast te houden.
Snelle afstroming van regenwater leidt daarnaast tot een verhoogde afvoer van nutriënten en pesticiden naar oppervlaktewateren. Dit kan leiden tot eutrofiëring en een afname van de waterkwaliteit (1).
Gevolgen landbouw
Te veel water kan gewassen beschadigen door wortelrot en zuurstoftekort in de bodem. Dit vertraagt de plantengroei en kan leiden tot lagere opbrengsten. Daarnaast wordt de stikstofkringloop beïnvloed: bij overmatig water treden denitrificatie (stikstofverlies) en uitspoeling van nutriënten op, wat leidt tot minder vruchtbare bodems (2). Voortdurende natte omstandigheden kunnen oogstschade veroorzaken doordat landbouwmachines de bodem verdichten. Hierdoor vermindert de doorlaatbaarheid van water en lucht, wat de gewasopbrengst negatief beïnvloedt (2).
Op hellingen en in bovenstroomse gebieden kan versnelde waterafvoer leiden tot bodemerosie (zie figuur 2). Dit vermindert de vruchtbare laag van de bodem en verhoogt de sedimentatie in waterwegen, wat weer gevolgen heeft voor de waterkwaliteit (1).
Klimaatverandering en waterproblemen zorgen ervoor dat zaaiperiodes opschuiven. Extreem natte lentes kunnen het zaaien vertragen, waardoor gewassen later worden geoogst en de teeltcycli veranderen. Dit heeft gevolgen voor de logistiek en planning binnen de landbouwsector (1). Veel regelgeving is nu ingericht op een landbouwplanning met vastgestelde data, met veranderende weersomstandigheden kan dit een grote belemmering zijn voor de agrarische ondernemer.
Opdracht: De Impact van het Watersysteem op Landbouw
Een boer in een lager gelegen poldergebied ervaart steeds vaker problemen met wateroverlast in het voorjaar en droogte in de zomer. Door natte bodems kan hij zijn gewassen pas laat zaaien, en in droge zomers heeft hij niet genoeg water voor irrigatie. Dit heeft gevolgen voor zijn oogstopbrengst en de kwaliteit van de bodem.
Benoem ten minste drie gevolgen van deze situatie voor de gewasgroei en bodemkwaliteit. Gebruik hierbij termen zoals denitrificatie, bodemverdichting en erosie.
Leg uit waarom de boer in dit gebied meer last heeft van waterproblemen dan een boer in een bovenstrooms gebied.
Welke gevolgen zou dit kunnen hebben voor de waterkwaliteit in de regio?
Stap 2: Bedenk Oplossingen (15 min)
Denk na over mogelijke maatregelen die deze boer kan nemen om de effecten van wateroverlast en droogte te verminderen. Maak hierbij gebruik van de verschillende tools die later op deze website te vinden zijn Tools .
Noem twee maatregelen die de boer kan nemen om beter om te gaan met wateroverlast in het voorjaar.
Noem twee maatregelen die helpen bij watertekorten in de zomer.
Leg kort uit hoe boeren en waterschappen kunnen samenwerken om waterproblemen in dit gebied structureel aan te pakken.