Emoties bij dieren

Emoties zijn belangrijk voor het functioneren van mens en dier. Als gevolg van een emotie reageren mensen en dieren op een situatie en passen ze zich aan. In zoverre komen mensen en dieren overeen, maar het is bij dieren moeilijk vast te stellen of ze emoties ook op dezelfde manier ervaren als mensen.

Wat voelt een dier?

Het is niet altijd duidelijk wat een dier voelt. Je kunt je dan ook makkelijk vergissen in de sterkte van zijn gevoelens. Een dier dat nauwelijks reageert op een gebeurtenis kan toch veel pijn en angst voelen. Meer dan dat je zou verwachten op basis van zijn gedrag. Zo is van prooidieren bekend dat zij geneigd zijn om pijnsignalen te verhullen, om daarmee niet onnodig de aandacht van een predator (roofdier) te trekken. Aan de andere kant betekent de reactie van een dier op een pijnprikkel niet automatisch dat het ook een subjectieve ervaring van pijn heeft, ofwel bewust pijn voelt.

Functie van emoties

Emoties hebben een duidelijke biologische functie. Als gevolg van negatieve emoties zoals angst en pijn, kunnen dieren een bepaalde situatie ontvluchten of voorzichtig worden. Een prooidier zoals een hert in een omgeving met wolven, ervaart angst. Die angst heeft gevolgen voor het gedrag van het hert: het wordt alert, voorzichtig en behoedzaam. Door pijn wordt het dier zich bewust van lichamelijk gevaar. Het dier past zijn gedrag aan om de pijn te voorkomen of verminderen. Hij gaat bijvoorbeeld weg van de bron van de pijn of focust zich op de plek van de pijn door daar te gaan likken. Ook positieve emoties, zoals tevredenheid of plezier, hebben een functie. Ze werken stressverlagend en zorgen voor het reguleren van negatieve emoties en sociale spanningen.

Zelfbewustzijn en inlevingsvermogen

Of dieren emoties op dezelfde wijze ervaren en begrijpen als mensen, hangt nauw samen met het hebben van een zelfbewustzijn. Het hebben van een zelfbewustzijn geeft aan dat er een mate van zelfherkenning en een zelfbeeld bestaat. Dieren een spiegel voorhouden is een test die dieren met een zelfbewustzijn scheidt van dieren die dat niet hebben. Als de dieren zichzelf herkennen, wijst dat op inlevingsvermogen (empathie). Hogere niveaus van inlevingsvermogen zorgen ervoor dat individuen zich voor kunnen stellen hoe iets voor een ander is. Kinderen kunnen vanaf achttien maanden zichzelf in een spiegel herkennen. Slechts van weinig diersoorten is bekend dat zij zichzelf in een spiegel herkennen. Naast mensen zijn alleen de bonobo’s, chimpansees, orang oetans en gorilla’s, de tuimelaardolfijn, de Aziatische olifant en de ekster geslaagd voor deze test.