Gewas: Iep (Ulmus)
Wetenschappelijke naam: Scolytus scolytus, S. multistiatus
Groep: Insecten
 |  |
| Boorgangen van larven onder de bast | Openingen in bast van broedboom |
 | |
| Rijpingsvraat in takoksel door volwassen kevers | Iepenspintkever, moedergang met larvegangen onder de schors |
Klik op de afbeelding voor een vergroting.
© Copyright WUR, NVWA (PD), DLV, KAD, Landbrugsinfo
De larven van de grote en kleine iepenspintkever graven gangen tussen het hout en de bast. De grote en de kleine iepenspintkever brengen de schimmelziekte over, die iepziekte veroorzaakt. De grote iepenspintkever is glanzend zwart of donkerbruin en 4 - 6 mm lang, de kleine iepenspintkever is roodbruin of zwart en 2 - 3,5 mm lang. In de bast zijn vele kleine gaatjes. In de oksels van levende bomen is de bast van jonge takken weggevreten (rijpingsvraat).
De iepenspintkever is de overbrenger van de schimmel die iepziekte veroorzaakt. In Europa komen twee soorten kevers voor: de grote iepenspintkever (Scolytus scolytus) en de kleine iepenspintkever (Scolytus multistriatus). Het volwassen kevervrouwtje doorboort de bast van dode of afstervende iepen en maakt een tunnel in het hout, net onder de bast, waarin ze eieren legt. Wanneer de eieren uitkomen, beginnen de larven van het hout te eten. Ze maken zo tunnels haaks op de moedergang.
De larven verpoppen zich en komen door de bast naar buten als volwassen kevers. Wanneer de iepziekteschimmel in de boom aanwezig is, dragen de kevers duizenden plakkerige sporen aan hun lichaam mee naar buiten. De jonge kevers voeden zich door okselknoppen van jonge iepentwijgen aan te vreten. De sporen kunnen daarbij in de vraatwonden terechtkomen. Na kieming vormen ze schimmeldraden die verder het hout binnen groeien. Wanneer de schimmeldraden het de houtvaten in het spinthout bereiken, vormen ze sporen die zich met de opgaande waterstroom snel verspreiden door de boom.
De schimmel produceert gifstoffen die de boom aanzetten om zogenaamde gommen en thyllen te vormen. Dat zijn bolvormige uitgroeisels die zich uitstulpen in de houtvaten. De vaten raken verstopt en het transport van water en mineralen door de houtvaten wordt hierdoor geblokkeerd.. De schimmel produceert ook enzymen die het houtweefsel kunnen afbreken. Dit veroorzaakt een bruine verkleuring van hout, die typisch is voor iepziekte.
DDe kevers voeden zich maar enkele dagen met gezonde iepen. Daarna vliegen ze terug naar zieke of dode bomen om zich voort te planten. De vrouwtjes maken dan nieuwe tunnels en leggen weer eitjes. De witte larven leven in broedbomen. Ze verpoppen in april, begin mei. Begin juni vliegen de kevers uit. Daarna volgt de rijpingsvraat in de oksels van jonge takken. Tijdens de rijpingsvraat brengen de kevers de iepenziekteschimmel over. De eieren worden afgezet in de bast en op dikkere takken van verzwakte bomen. In een boom kunnen per moedergang wel tot 100 eitjes worden afgezet. De larven vreten ieder een eigen gang tussen bast en hout. De verpopping vindt plaats in de poppenwieg, dit zijn verbrede holten aan het eind van de gangen.
- Minder vatbare (resistente) soorten of rassen gebruiken (o.a. ‘Columella’, ‘Cathedral’, ‘Clusius’, ‘Groeneveld’, ‘Homestead’,‘Lobel’, ‘New Horizon’, ‘Pioneer’, ‘Plantijn’, ‘Rebella’, ‘Rebona’, ‘Sapporo Autumn Gold’)
- Zorgen voor goede groeiomstandigheden
- Aangetaste bomen vellen en zo snel mogelijk ontschorsen
- Feromoonvallen als signaal