(new) 1.3 Domesticatie en fokkerij

We beginnen bij de geschiedenis van gedomesticeerde dieren en de start van het fokken. Wanneer is de domesticatie gestart, wanneer en hoe werd selectief fokken georganiseerd, wat is de rol van de wetenschap in fokkerij, hoe zijn fokkerij technieken geëvolueerd en wat is de rol van de samenleving en cultuur in dit alles? We beginnen met de eerste vraag: hoe en wanneer is het allemaal gestart?

Gedomesticeerde dieren moeten in (nauwe) relatie met de mens leven en moeten daarom tam zijn. Ook moeten de dieren voldoen aan de verwachtingen die eigenaren hebben van hun functie voor de mens. Dit kan worden bereikt door dieren selectief te fokken. De verwachtingen van eigenaren zullen in de tijd veranderen, daarbij zal het doel van het fokprogramma ook mee veranderen. Domesticatie heeft vaak een type dier gecreëerd dat erg verschillend is in vergelijking met hun wilde tegenhangers. Een resultaat van domesticatie is ook dat dieren vaak zeer afhankelijk zijn geworden van mensen en niet meer in het wild kunnen overleven.

Domesticatie van de hond

Het eerste diersoort die gedomesticeerd werd, was de hond. Schattingen van wanneer deze domesticatie plaats vond, zijn erg wisselend en variëren van 12000 jaar tot meer dan 30000 jaar geleden. Een aansprekende theorie over hoe de domesticatie van de hond heeft plaats gevonden, geeft aan dat in die tijd mensen zich steeds meer begonnen te settelen en boer werden. Door deze verandering in levensstijl begonnen mensen steeds meer afval te verzamelen. De minst wilde wolven waren moedig genoeg om dit afval op te eten en hadden zo een veilige bron van voedsel. Dit was een voordeel voor de dieren en de natuurlijke selectie druk verschoof naar een voorkeur voor dieren die niet bang waren voor mensen. Uiteindelijk ontwikkelde er een symbiotische relatie tussen mens en wolf, waarbij de voorouders van de hond ‘taken’ voor de mens deden zoals het waarschuwen voor gevaar, helpen bij de jacht, het geven van warmte, etc. In ruil voor deze taken hadden de dieren voedselzekerheid. Deze symbiotische relatie is nog steeds aanwezig in wilde honden populaties in Afrika en Azië en ook in enkele Zuid-Europese landen. Men gaat ervan uit dat onze huidige gedomesticeerde hondenrassen afkomstig zijn van deze wilde honden die in de nabijheid van de mens leefden. Er is bewijs dat deze wilde honden genetisch geplaatst kunnen worden tussen de wolven en de honden.

Domesticatie van andere diersoorten

De symbiotische relatie, zoals tussen mensen en de voorouders van de hond, lijkt uniek te zijn voor het diersoort hond. Andere diersoorten zijn waarschijnlijk met meer kracht en geweld gedomesticeerd. Ze werden gevangen en opgesloten of vastgebonden in een hok, althans tijdens de nacht en werden alleen naar buiten gelaten om te grazen of te scharrelen onder toezicht van een herder. Alleen die dieren die niet te agressief waren, maar ook niet te verlegen, wisten zich aan te passen aan hun nieuwe omgeving. Dus door (voornamelijk natuurlijk) selectief fokken op het kenmerk temperament.

In de tabel staat een lijst van gedomesticeerde diersoorten met hun geschatte tijdstip en locatie van domesticatie. Dit zijn geschatte tijdstippen, want vooral voor het verre verleden is het lastig om een nauwkeurige schatting te maken. Zelfs voor recente gebeurtenissen is het niet altijd even makkelijk om een nauwkeurige tijdstip aan te geven, want wanneer noem je een dier gedomesticeerd? En wat als een dier op meerdere plaatsen tegelijk gedomesticeerd is, maar onafhankelijk van elkaar?

Tabel 1. Lijst van gedomesticeerde diersoorten in de oudheid