Wat is het verschil tussen een keurmerk en een logo?
Om spraakverwarring te vermijden is het belangrijk om de verschillen tussen keurmerken, logo’s en gerelateerde begrippen uit te leggen. Is iets een keurmerk of (bedrijfs)logo? In de volksmond wordt dit vaak als hetzelfde gezien, maar in de praktijk zijn er grote verschillen in waar een plaatje/logo op een product voor staat.
Een keurmerk is van een partij die onafhankelijk is van de producent of leverancier. Iedere leverancier die aan de eisen voldoet, kan het keurmerk aanvragen. Een derde, onafhankelijke partij voert de controle uit.
Een bedrijfslogo is van leverancier(s) zelf en daarom mag niet iedereen zich aansluiten. De controle is soms onafhankelijk, maar niet altijd. Bij logo’s wordt er daarnaast nog onderscheid gemaakt tussen informatielogo’s (geven informatie over iets anders dan duurzaamheidseisen van het product) en paraplulogo’s (staan altijd samen met één of meer keurmerken op de verpakking, maar stelt vaak verder geen belangrijke extra eisen ten opzichte van die keurmerken), of Business-to-business (B2B) en business-to-consumer (B2C) labels die wat zeggen over het type afnemer. In dit hoofdstuk over keurmerken en certificeren wordt dit nader toegelicht.
Keurmerkenwijzer
De onafhankelijke consumentenorganisatie Milieu Centraal geeft informatie op haar website over keurmerken en logo’s, onder andere via de keurmerkenwijzer.
De Keurmerkenwijzer van Milieu Centraal is een verzamelplaats met meer dan 250 keurmerken en logo’s die iets zeggen over milieu, dierenwelzijn en mens. Doordat elk keurmerk binnen een productgroep op dezelfde manier beoordeeld wordt, is het makkelijk om ze met elkaar te vergelijken Dit maakt het voor de consument overzichtelijk en makkelijk om ‘keurmerken’ op te zoeken en met elkaar te vergelijken. Milieu Centraal geeft aan niet te controleren of de beeldmerken de gestelde eisen naleven en doet geen onderzoek naar de impact van keurmerken op duurzaamheid.
Bij de beoordeling van keurmerken wordt er in de Keurmerkenwijzer gekeken naar vijf criteria: milieu, dier, mens, controle en transparantie, zoals in onderstaande figuur voor biologisch vlees is te zien. Elk criterium wordt beoordeeld aan de hand van vijf vakjes die groen gekleurd kunnen worden. Hoe meer groene vakjes, hoe beter de score is. Wanneer een criterium niet gescoord kan worden, wordt de tekst “Speelt niet” weergegeven. Beeldmerken worden bij Milieu Centraal door twee onderzoekers beoordeeld. De concept beoordeling worden getoetst door een commissie van experts met daarin praktijkdeskundigen, maatschappelijke organisaties en onderzoekers.
Voor voedingsmiddelen zijn topkeurmerken geselecteerd. Je zou kunnen stellen dat deze dit de ‘echte’ keurmerken zijn omdat deze logo’s en de achterliggende zaken voldoen aan eisen op gebied van inhoud, controle en transparantie.
Diverse keurmerken en logo’s
Er worden veel keurmerken en logo’s gebruikt die direct of indirect iets over een product zeggen:
Bedrijfslogo’s
Veelal zijn dit logo’s van (duurzaamheids)programma’s van bepaalde bedrijven. Bijvoorbeeld Caring dairy of ‘met duurzaam geteelde’
Certificaatlogo
Dit is een logo dat niet op een product is afgebeeld, maar wel hoort bij een certificatieschema. Voorbeelden zijn GlobalGAP (systeemcertificering) en de Maatlat Duurzame Veehouderij. Bij deze laatste wordt een productie-inrichting (stal) gecertificeerd. Doordat dit certificaat dan alleen iets zegt over de productie-inrichting, kan het certificaatlogo niet gebruikt worden voor producten die uit die productie-inrichting komen.
Endorsement logo’s
Dit zijn logo’s van organisaties die gebruikt worden om ondersteuning vanuit een bepaalde organisatie aan te geven. Voorbeelden zijn logo’s van maatschappelijke organisaties zoals het Wereld Natuur Fonds of Natuurmonumenten.
Origine logo’s
Deze logo’s worden gebruikt om aan te geven waar een product vandaan komt. Er is veelal geen duidelijke transparante controle invulling bij deze logo’s die waarborgt dat de claim ook waargemaakt wordt.
Paraplulogo
Een paraplulogo (bijvoorbeeld Fairglobe) staat op de verpakking in combinatie met één of meer keurmerken en stelt verder meestal geen aanvullende duurzaamheidseisen. Paraplu logos worden meestal gebruikt om een link te maken met huismerken van retailers of een bepaald specifiek onderwerp meer onderscheidend vermogen te geven aanvullend op de onderliggende keurmerken/certificaties.
Topkeurmerken
Topkeurmerken zijn koplopers onder de keurmerken op voeding. Zij stellen de hoogste eisen op het gebied van milieu, dierenwelzijn en mens & werk. Dit betekent niet dat alle producten met één of meer topkeurmerken 100% duurzaam zijn; er kan nog steeds ruimte voor verbetering zijn. Het betekent wel dat zij binnen de productcategorie de strengste eisen stelden ten tijde van de beoordeling. Door deze producten te kopen, draag je bij aan het proces naar een duurzamere voedselketen.
De beoordeling van keurmerken en labels wordt periodiek in opdracht van de overheid uitgevoerd door Milieucentraal. Deze ranking is een onderdeel van de Keurmerkenwijzer.
Een topkeurmerk voldoet aan drie eisen:
Het is ambitieus (streng): de eisen voor milieu, dierenwelzijn en/of mens & werk gaan veel verder dan de gangbare praktijk in de branche. Een topkeurmerk haalt een score van 4 of 5 op een schaal van 1 tot 5 op minstens één van deze duurzaamheidsterreinen. Het keurmerk hoeft dus niet op alle themas goed te scoren.
Het is transparant: de eisen zijn makkelijk te vinden op de website en concreet. De informatie over het keurmerk is bovendien makkelijk te begrijpen en dekt de lading. Kortom: je weet waar het keurmerk voor staat. Een topkeurmerk heeft een minimale score van 4 of 5 op transparantie.
De controle is betrouwbaar en vindt liefst plaats door een organisatie die is goedgekeurd door de Raad voor Accreditatie (of een vergelijkbare buitenlandse instelling). Of het keurmerk is lid van Iseal is een internationale netwerkorganisatie die organisaties die internationaal werkende duurzaamheidsystemen en keurmerken ontwikkelen ondersteund. En facilitieert in de uitvoering van de borging. Rainforest Alliance en Responsible Soy Production Organisation (RSPO) zijn voorbeelden van aangesloten organisaties. Binnen ISEAL auditen de aangesloten organisaties elkaar op de juiste uitvoering van het certificatiesysteem.
Er zijn sancties als de gebruiker van het keurmerk niet aan de eisen voldoet en er wordt jaarlijks verslag gedaan van de duurzaamheidsprestaties. Benodigde score voor een topkeurmerk op controle: 4 of 5.
Ben jij ook een kritische consument? Je hoeft het niet allemaal zelf uit te zoeken, dat heeft Milieu Centraal al voor je gedaan. Met de topkeurmerken in de Keurmerkenwijzer kun je gemakkelijk boodschappen doen. Top toch?
Welke partijen zijn betrokken bij een keurmerk en welke rol vervullen zij?
Bij de ontwikkeling en het beheer van een certificatieschema voor producten wordt een proces doorlopen waarbij een groot aantal belangenpartijen betrokken zijn.
Eigenaar keurmerk
Een keurmerk (het logo en het certificatieschema waarin de eisen van het keurmerk zijn opgenomen) zijn eigendom van een organisatie. Dit wordt de keurmerkeigenaar genoemd. Deze bepaalt wie gebruik mag maken van het keurmerk en welke eisen er aan worden gesteld. In vrijwel alle gevallen is de schemabeheerder ook eigenaar van het keurmerk. Eigenaarschap is noodzakelijk om eisen te kunnen stellen aan het gebruik van het keurmerk en daaraan gerelateerde communicatie.
Schemabeheerder
Is de organisatie die de criteria (eisen van het keurmerk) ontwikkeld en beheerd. Meestal bepaalt deze organisatie ook hoe er met interpretaties wordt omgegaan. Interpretaties zijn vragen over hoe een eis moet worden toegepast, bijvoorbeeld in een situatie die afwijkt van de beschrijving van een eis.
College van Deskundigen/Commissie van belanghebbenden
Besluitvorming bij de ontwikkeling en het beheer van ‘een keurmerk’ wordt bij onafhankelijke keurmerken door de schemabeheerder neergelegd bij een daartoe aangewezen orgaan. Veelal wordt dit een het College van Deskundigen of Commissie van belanghebbenden genoemd. Dit orgaan bestaat uit relevante expertsen/of belanghebbenden. Deze personen besluiten over de inhoud en de uitvoering van het keurmerk. De schema beheerder faciliteert dit orgaan.
Certificatie-instelling
Onafhankelijke organisatie die zorgt voor de certificering. Auditoren van een certificatie-instelling voeren inspecties uit om te toetsen of een certificaathouder voldoet aan de eisen die aan het certificaat worden gesteld. Een andere persoon beoordeelt het inspectierapport van de auditor en beslist of het certificaat kan worden afgegeven.
Certificaathouder
De certificaathouder is de persoon of organisatie waaraan het certificaat voor een product of productiewijze is afgegeven.
In bepaalde certificatiesystemen kan ook gewerkt worden met ketenregie. Ketenregie betekent dat er meerdere bedrijven (deelnemers) onder één certificaat vallen, waarbij de certificaathouder verantwoordelijk is dat deelnemers in de keten voldoen aan de eisen van het keurmerk. De ketenregisseur/certificaathouder voert controles uit bij de deelnemers. De certificatie-instelling toetst vervolgens bij de certificaathouder op de uitvoering van controles bij de deelnemers. Hierbij wordt steekproefsgewijs inspecties uitgevoerd bij de deelnemers door de certificatie-instelling. Een voorbeeld van een keurmerk op basis van ketenregie is Weidemelk.
Accreditatie instellingen
Accreditatie zorgt voor een grotere kwaliteit en betrouwbaarheid van certificatie. Een onafhankelijke organisatie controleert of de criteria in het certificatieschema ook echt bijdragen aan wat het keurmerk claimt te doen. Daarnaast controleert deze organisatie of de certificatie-instelling(en) werken volgens internationaal erkende normen. In Nederland wordt dit gedaan door de Raad voor Accreditatie.
Maar ook de internationale organisatie ISEAL is hierin actief. Deze organisaties werken aan de hand van internationaal erkende standaarden, zogenaamde ISO-normen die zijn ontwikkeld door de International Organization for Standardization. Voor certificatie wordt meestal gebruik gemaakt van de ISO-17065 norm. Accreditatie wordt dus gebruikt om het vertrouwen te geven in de kwaliteit van de ontwikkeling en uitvoering van certificatieschema’s.
Discussievragen
Geef drie voorbeelden van verschillen tussen een keurmerklogo en een bedrijfslogo
Hebben rundveehouders en supermarkten dezelfde redenen om een keurmerk te gebruiken? Waarom wel/niet?