De waterbalans van de plant wordt niet alleen bepaald door de verhouding tussen de wateropname en de verdamping. Met name de watervoorraad in het gewas speelt een belangrijke rol. Voornaamste doelstelling van het aansturen van de waterbalans is de toename van het versgewicht van de plant. Echter wanneer de verdamping hoog is, kan het gewas deze watervoorraad aanspreken om de tweede doelstelling te realiseren. Dit is het open houden van de huidmondjes wanneer licht aanwezig is. Regelmaat in de hoeveelheid vruchten aan het gewas (plantbelasting) is dus ook een stuurfactor voor de waterbalans. De functie van verdamping is meerledig:
• Koeling
• Transport van voedingsstoffen in de plant
• Opname van enkele voedingsstoffen zoals borium en calcium
Om de waterbalans goed te kunnen aansturen is het van groot belang om altijd eerst de omstandigheden goed onder ogen te zien. Daarbij komt dat er zeer tegengestelde doelstellingen zijn voor het aansturen van de waterbalans. In de lichtperiode is niet maximale verdamping maar maximale opening van de huidmondjes het doel om de CO2-opname niet te belemmeren. Op de lange termijn gaat het erom om zoveel mogelijk water in de plant te krijgen voor toename van groei van het versgewicht, met name van de oogstbare delen.
Bij hoge instraling (zonnig)
Tijdens een zonnige dag is er een zeer grote dynamiek aanwezig. Allereerst rond zon-op gaat de convectieverdamping zeer snel over in de stralingsverdamping. In het traject van stijgende instraling zal er nauwelijks toename van het gewasgewicht (groei) plaatsvinden. Het kan zelfs voorkomen dat een deel van het water voor de verdamping uit het gewas wordt gehaald. De watervoorraad in het gewas speelt dan een belangrijke rol om de waterbalans in evenwicht te houden. Vruchtdiameter en/of stengeldiameter kunnen dan afnemen. In die zin is dus de plantbelasting mede een stuurmiddel voor de waterbalans. Met de oogstfrequentie kan hier dan bijvoorbeeld bewust op worden ingespeeld door het gewas niet (te snel) leeg te oogsten.
Op een zonnige dag is in het traject van afnemende instraling de wateropname groter dan de verdamping. Hiermee kan de vochtonttrekking van de ochtend worden hersteld. Groei van jonge vruchten vindt met name plaats in de voornacht en kan in een lager tempo de hele nacht doorgaan tot de volgende ochtend. In deze periode is het dus verstandig om vochtonttrekking door verdamping zo laag mogelijk te houden.
Het mag duidelijk zijn dat bij sterk stijgende instraling de waterbalans ook met de klimaatregeling maximaal moet worden ondersteund. Door de luchtvochtigheid op een hoog niveau te houden (VD rond de 5 gram/m3 of lager) kunnen de huidmondjes maximaal geopend blijven. Door middel van een planttemperatuurmeter kan worden gevolgd of de VPD niet te hoog wordt. Met deze informatie kan bijvoorbeeld de raamstand, de inzet van dakberegening of verneveling optimaal worden aangestuurd. In de afgelopen jaren is daardoor duidelijk geworden dat de redenering ‘in de ochtend moet het gewas het eerst zelf kunnen’ niet op gaat. Juist in het traject van sterk toenemende instraling (dus voor de middag) is de kans op waterstress het grootste. De effecten van waterstress worden echter vaak pas in de namiddag zichtbaar. Hierdoor is de misvatting ontstaan dat ingrijpen het meest effectief is in de namiddag. Gebleken is dat hoe eerder wordt ingegrepen om stress te voorkomen, hoe effectiever het gewas de hoge instraling kan benutten voor de fotosynthese.
Bij lage instraling (donker)
Tijdens een donkere dag ligt de hoogte van de verdampingsnelheid op een laag niveau. De verdamping vindt voornamelijk plaats op basis van de nattebolverdamping. Luchtbeweging is dan de belangrijkste maatregel om te voorkomen dat de verdamping te laag wordt. Als dit niet genoeg is kan extra energie worden toegevoegd door te stoken. De hoogte van de temperatuur is niet van belang voor de hoogte van de verdamping. Verlagen van de luchtvochtigheid is wel effectief om de verdamping te bevorderen. Samenvattend zullen op een dag met lage instraling waterstress en wateronttrekking aan de vruchten niet aan de orde zijn. Op een donkere dag blijken de jonge vruchten dan ook juist in de ochtend te groeien.
