3.4. Onkruidbeheersing

Beheersing van onkruid in een voortdurend aandachtspunt in de biologische teelt. Gebruik van herbiciden is niet toegestaan; er zijn geen 'biologische herbiciden' toegelaten voor gebruik in de biologische teelt. Onkruidbeheersing is vaak het meest arbeidsintensieve deel van de teeltcyclus, met het meeste handwerk. Kostenbeheersing en efficiëntie zijn hier van groot belang. Daarom ontwikkelt de mechanisatie zich juist voor onkruidbeheersing heel snel.

Onkruidbeheersing komt altijd neer op 

• voorkomen: zorgen voor zaaien, poten of planten in een schoon zaai-/poot-/plantbed;

• onderdrukken: door te zorgen voor een goed sluitend gewas dat kan concurreren met het onkruid; 

• mechanisch bestrijden: wiedeggen, schoffelen, wieden ......

• bedekken: grond tussen het gewas bedekt houden om onkruid geen kans te geven; mulching valt hier ook onder;

• tolereren: het laatste vuiltje hoeft er niet altijd uit. Onkruid kan ook gewenste of aanvaardbare biodiversiteit zijn.

Op al deze gebieden ontwikkelen de kennis en de techniek zich snel. De bio-teler krijgt steeds krachtiger mechanisatie ter beschikking, met als perspectief zelfs robotisering.

Voorkomen betekent vooral: met schone grond starten. Dat begint met de grondbewerking. De teler kiest steeds vaker voor zo lang mogelijk bedekt en/of 'groen' houden van de akker, en omdat vorst  vaker uitblijft dan vroeger overleven vanggewassen en groenbemesters, met daartussen vaak ook onkruid, steeds vaker de winter. Door de gewasresten, het groen en evt. ruige mest eerst te verhakselen en oppervlakkig in te werken, en daarna ondiep te ploegen (met de eco-ploeg, zie par. 3.3) of te spitten krijg je een redelijk schone uitgangssituatie. Wie met niet-kerende grondbewerking werkt kiest voor zo goed mogelijk oppervlakkig inwerken van het organisch materiaal. Voor deze werkgang is steeds meer en steeds betere mechanisatie verkrijgbaar (in de Verdieping bij par. 3.2 vind je heel veel over de mechanisatie hiervoor).

Daarna kan (als het weer het toelaat) eerst een vals zaaibed worden aangelegd: de geploegde of gespittte akker wordt geëgd en daarna een paar weken met rust gelaten. In die periode kiemt een eerste generatie onkruid. Een tweede keer eggen, vlak voor of in combinatie met (in één werkgang met) zaaien/poten/planten, vernietigt veel van de kiemplantjes. Zo krijgt het gewas een flinke voorsprong op het onkruid.

Onderdrukken betekent vooreerst een krachtig en evenwichtig groeiend gewas dat de concurrentie aankan. Vooral goed sluitende gewassen als de verschillende koolsoorten en aardappelen hoeven alleen in de eerste groeifase onkruidvrij te worden gehouden, tot ze 'dichtgroeien'. In granen onderdrukt een onderzaai met klavers of een mengteelt met peulvruchten het onkruid: de ruimte tussen de pollen en in de rijen wordt opgevuld. Open blijvende gewassen zoals uien onderdrukken echter nauwelijks het onkruid; hier blijft onkruidbestrijding gedurende de hele teelt nodig.

Mechanisch bestrijden gebeurt vooral met de wiedeg, met de schoffel of het schoffeltuig en door mechanisch en handmatig wieden.

• Met de wiedeg wordt vooral kiemend onkruid bestreden, vlak voor het gezaaide gewas bovenkomt. Ook in het al wat steviger gewas kan worden gewiedegd: de (meeste) planten overleven dit. Daarvoor kan de druk van de tanden van de modernere wiedeggen worden afgesteld op soort en grootte van het gewas. 

• In een latere groeifase blijft alleen schoffelen in de rijen en zoveel mogelijk tussen de planten mogelijk. Moderne schoffeltuigen werken steeds preciezer, bij voorbeeld door de schoffels te sturen met optische herkenning van het gewas. Ook een combinatie met mechanisch wieden in de rijen is mogelijk, bij voorbeeld met zgn. vingerwieders. Voor het schoffelen komen er steeds meer zelfsturende en zelfs autonoom werkende machines (robots). 

• In gewas dat dicht in de rij groeit, zoals winterwortelen en uien, valt niet te ontkomen aan één of meer keer handmatig wieden, vaak liggend vanaf een zgn. wiedbed achter de trekker. 

wiedrobot met schoffeltuig aan het werk

Bedekken is een andere benadering: vooral tussen open blijvend gewas kan de grond ook bedekt worden gehouden, zodat kiemend onkruid geen licht krijgt en afsterft. Bedekking kan tevens worden gekozen voor een beter beheer van de bodem: om uitdroging te voorkomen, structuurverlies door heftige neerslag te beperken en het bodemleven dicht bij de oppervlakte te beschermen. In een extremer wordend klimaat wordt deze combinatie van onkruid-onderdrukking en bodembescherming steeds interessanter. Bedekken kan door grof organisch materiaal op te brengen (mulching). Een andere benadering is afdekken met een laag gehakselde gewasresten en/of groenbemester. Daarvoor is een nieuw werktuig in de handel: de zgn. mulcher (zie Verdieping). Bedekken met plastic folie is ook mogelijk. Een nieuwe mogelijkheid, voor de bio-landbouw heel interessant, is bedekking met papierstroken (zie Verdieping).

Tolereren: wie ervan uitgaat dat het gewas altijd onkruidvrij moet zijn haalt zich mogelijk teveel werk en dus kosten op de hals. Vaak gaat een beetje onkruid niet of nauwelijks ten koste van het gewas, en kunnen kruiden in het gewas een functie hebben als waardplant voor natuurlijke bestrijders.  Je moet dan wel kunnen herkennen wanneer het onkruid wel een probleem kan gaan vormen: doordat het teveel kan gaan worden, of zaad of ondergrondse uitlopers gaat vormen waar je in latere jaren last van krijgt. Ook het weer speelt een rol (komt er wel of niet een langere natte periode aan, waarin je niets aan teveel onkruid kunt doen ?). Soortenkennis is dus heel belangrijk om niet te zenuwachtig te worden van onkruid: je weet dan beter wat wel en niet kwaad kan, en dus wanneer en hoe je moet ingrijpen.