Deze wiki is in aanbouw. Het is nu nog enkel bedoeld voor gebruik in de praktijkpilots van het onderzoeksproject. In de komende maanden zullen geregeld updates plaatsvinden door middel van het toevoegen van KPI’s, sectoren en informatie per KPI. Het doel is om op termijn een jaarlijkse update te geven.
Stikstof (N) is een belangrijke voedingsstof voor plantengroei en is, samen met fosfaat, essentieel voor de vorming van eiwitten. Op landbouwbedrijven wordt stikstof met name in de vorm van voer en meststoffen aangevoerd. Deze stikstof wordt op het landbouwbedrijf omgezet, bijvoorbeeld van voer in dierlijke producten en mest, en van mest via de bodem weer naar gewassen. Bij deze omzettingen vinden verliezen plaats met negatieve gevolgen voor het milieu: een deel van de stikstof vervluchtigt in de vorm van ammoniak (wat bijdraagt aan stikstofdepositie op natuur), een deel wordt omgezet tot lachgas (wat bijdraagt aan de opwarming van de aarde) en een deel van de stikstof kan via uit- en afspoeling terecht komen in grond- en oppervlaktewater (en op die manier bijdragen aan eutrofiëring en vervuiling van drinkwater). Door de bedrijfsvoering aan te passen kunnen boeren dit soort stikstofverliezen beperken.
Om deze omzetting en verliezen van nutriënten zoals stikstof inzichtelijk te maken wordt in dit project een kringloopschema (ofwel balans) gebruikt (zie figuur 1). Hierbij wordt onderscheid gemaakt in:
De bodem-gewas balans: betrekking hebbend op de verliezen die in het gewas en de bodem van het bedrijf plaatsvinden. Op akkerbouwbedrijven is alleen sprake van deze component.
De voer-dier-mest balans: betrekking hebbend op de verliezen die plaatsvinden in de stal en bij opslag van mest en voer. Bij veehouderij bedrijven zonder grond is alleen sprake van deze component.
De bedrijfsbalans: betrekking hebbend op alle verliezen in beide componenten (1 en 2). Bij bedrijven waarbij op eigen grond voer wordt geproduceerd voor het vee (b.v. melkvee) wordt alleen naar de aanvoer en afvoer van het totale bedrijf gekeken en hoeven de interne stromen (voer en mest voor eigen gebruik) niet te worden berekend. Bij bedrijven zonder dierlijke productie is de bedrijfsbalans gelijk aan de bodembalans. Bij bedrijven zonder grond is deze gelijk aan de voer-dier-mest balans.
Figuur 1
Schematische weergave van de omzetting en verliezen van nutriënten op het landbouwbedrijf. Het hele plaatje geeft de volledige bedrijfsbalans weer, het gedeelte onder de rode streep de bodem-gewas balans en het gedeelte boven de rode streep de voer-dier-mest balans.
In de praktijkpilots worden de volgende KPI's getest:
Het stikstofbodemoverschot (kg/ha) is het verschil in de aanvoer van stikstof naar de bodem via meststoffen en de afvoer van stikstof via plantaardige producten (het gewas). De stikstofbenutting dieren (%) is de afvoer van stikstof in dierlijke producten gedeeld door de aanvoer van stikstof in voer. Het stikstofbedrijfsoverschot (kg/ha) is het verschil tussen de aanvoer van stikstof van buiten het bedrijf en de afvoer van stikstof in dierlijke en/of plantaardige producten.
De KPI stikstofbodemoverschot stuurt specifiek op verliezen uit de bodem naar lucht en grond- en oppervlaktewater. De KPI stikstofbenutting dieren stuurt op het verbeteren van de stikstofbenutting in het voer en daarmee op het beperken van de hoeveelheid stikstof in aangevoerd voer en het verlagen van de hoeveelheid stikstof in de mest. Met het verlagen van het stikstofbedrijfsoverschot wordt gestuurd op efficiënt gebruik van stikstof in grondstoffen en het beperken van de totale stikstofbelasting naar lucht, grond- en oppervlaktewater.
De keuze van eenheden en afbakening is bepalend voor zowel de impact van de KPI (bijvoorbeeld meer sturend op het beperken van verliezen of meer sturend op het efficiënt gebruik grondstoffen) en de robuustheid van de KPI berekening (voor sommige posten is data nodig met een grotere onzekerheidsmarge). In het KPI-K project wordt de stikstofbalans gezien als een belangrijk onderwerp waarop een KPI moet worden geformuleerd maar moet nog een definitieve keuze worden gemaakt in de te hanteren eenheden en afbakening. Deze keuze is ook gerelateerd aan keuzes op andere KPI’s (b.v. ammoniakemissie en herkomst inputs).