1.1.1 - Over natuurinclusieve landbouw

Er zijn verschillende definities van natuurinclusieve landbouw. Een definitie die vaak gebruikt wordt is van Erisman (2017): “Natuurinclusieve landbouw is een vorm van duurzame landbouw en onderdeel van een veerkrachtig eco- en voedselsysteem. Deze maakt optimaal gebruik van de natuurlijke omgeving en integreert die in de bedrijfsvoering. Daarnaast draagt natuurinclusieve landbouw actief bij aan de kwaliteit van diezelfde natuurlijke omgeving. Natuurinclusieve landbouw produceert voedsel binnen de grenzen van natuur, milieu en leefomgeving, met een positief effect op de biodiversiteit.” 

Daarbij worden vaak drie kenmerken van natuurinclusieve landbouw benoemd (Van Doorn, 2016): 

• Zorgen voor (niet-productieve) natuur, denk aan weidevogels.

• Beter benutten van natuurlijke processen, denk aan bodembiodiversiteit. 

• Minder impact op natuur, denk aan minder emissies. 

Vaak wordt natuurinclusieve landbouw genoemd naast kringlooplandbouw en wordt erop gewezen dat de concepten gedeeltelijk overlappen. De overlap betreft met name het zorgvuldig omgaan met natuurlijke hulpbronnen, een duurzaam beheer van de bodem en het minimaliseren van emissies. Een verschil is: natuurinclusieve landbouw legt meer nadruk op zorgen voor, ofwel verrijken van, de natuur en kringlooplandbouw legt meer nadruk op besparen (minder grondstofgebruik en minder emissies). Bovendien heeft kringlooplandbouw meer aandacht voor het gebruik van reststromen en voor regionale kringlopen (Smits, 2020). Daarnaast is er veel overlap tussen natuurinclusieve landbouw en regeneratieve landbouw.  

In het verleden werd vanuit het beleid aangestuurd op de creatie van natuurgebieden en landbouwgebieden, ieder met hun eigen doelstelling en afbakening. Dit wordt “scheiding van functies” genoemd. Tegenwoordig is het idee meer dat de functies verweven moeten zijn, dus landbouwproductie gecombineerd met een natuurfunctie, ofwel natuurinclusieve landbouw. Dit idee van verwevenheid van functies kent meerdere achtergronden, zoals verlies van biodiversiteit en klimaatverandering. Maar ook technologische ontwikkelingen, zoals robotica, waardoor chemie vervangen kan worden door techniek. Bovendien wordt er vanuit de maatschappij en de politiek gevraagd om meer aandacht voor natuur en milieu.  

Natuurinclusieve landbouw levert, althans op kortere termijn, een lagere productie van voedsel op maar meer maatschappelijke baten. Deze kunnen uitbetaald worden aan de boer via agrarisch natuurbeheer, een meerprijs via korte keten producten, streekproducten, verbrede landbouw zoals een camping of winkel etc. Er is (al lange tijd) discussie over een financiële vergoeding voor het leveren van ecosysteemdiensten, groene en blauwe diensten etc. 

Op kortere termijn zal de productie dalen bij natuurinclusieve landbouw, maar wanneer de bodem weer gezond is kan de productie stijgen. Bovendien, wanneer het systeem beter bestand is tegen weersextremen en plaagdieren, kunnen de kosten dalen die anders gemaakt worden voor risicobeheersing. Ook de risico’s zullen dalen. 

Natuurinclusieve landbouw kent verschillende niveaus. Er worden hierbij drie niveaus onderscheiden: het eerste niveau bestaat uit het nemen van enkele natuurinclusieve maatregelen terwijl bij niveau drie de maatregelen geïntegreerd zijn tot een natuurinclusief bedrijfssysteem. 

Er zijn diverse maatregelen die toegepast kunnen worden om een bedrijf natuurinclusiever te maken: van het plaatsen van nestkasten tot strokenteelt of agroforestry. Dit laat zien dat al op een eenvoudige manier begonnen kan worden (Sanders e.a., 2015). Zie voor een overzicht van maatregelen die passen binnen natuurinclusieve landbouw Erisman e.a. (2017, 2019); Sukkel e.a. (2019); Dawson e.a. (2019); Smits e.a. (2020).  

Hoe komt het er dan uit te zien? Voor verschillende grondsoorten zijn verschillende impressies gemaakt (Gies, 2019). Grote overeenkomst: meer diversiteit, zoals een wisselender landschap, meer diversiteit tussen en binnen percelen(bijvoorbeeld strokenteelt) en binnen een gewas meer variëteit, bijvoorbeeld niet Engels raaigras maar kruidenrijk gras. Daarnaast techniek in plaats van chemie. Op de plaatjes zijn ook de robotica te zien, zoals drones en kleinere autonome voertuigen. 

Wat zijn de redenen voor boeren om over te gaan op natuurinclusieve landbouw? Een boer moet willen (motivatie) en kunnen (o.a. wat betreft kennis, bedrijfstype en economie). Bovendien speelt de omgeving een grote rol door middel van o.a. cultuur, markt en advies (Westerink e.a., 2018).