Subthema 1: Waarom is er een nieuwe stijl groenbeheer nodig?

Initiatieven van bewoners en bedrijven laten zien dat het openbaar groen in woonwijken vaak meer kan bijdragen aan de kwaliteit van de woonomgeving dan in een gangbare situatie het geval is. Die bijdragen van de groene ruimte worden ook wel ecosysteemdiensten genoemd. Verschillende organisaties en hun doelen zijn gebaat bij die diensten.

Er is veel meer mogelijk op het gebied van openbaar groen in woonwijken dan we vaak zien. Het openbaar groen kan bijdragen aan gezond voedsel, een gevoel van verbondenheid tussen mensen, beweging en klimaat. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: een buurtmoestuin in plaats van een plantsoen met bodembedekkers; een ontmoetingsplek van buurtbewoners die samen het groen onderhouden; een speelplek voor kinderen waar de ouders en verzorgers samen voor toezicht zorgen; en een wateropvang om overtollig water op te vangen.

Het gaat hierbij om maatwerk: het groen zo maken dat het past bij specifieke wensen van bewoners. Daardoor kan het voor hen veel meer betekenis krijgen [1]. Het maakt dat bewoners meer verbinding met het groen voelen [1]. Daarbij krijgt het groen ook duidelijk meer betekenis voor bewoners als ze het zelf aanleggen in plaats van dat de gemeente dat doet. Wat je betekenisvol of waardevol vindt, maakt dat je er op een andere manier naar kijkt en over denkt. Dat groen en natuur voor mensen een bepaalde waarde heeft, is een belangrijk aspect van het groen of de natuur. In de literatuur over mens en natuur (‘sociaalecologische systemen’) is dit onderbelichtⁱ. De waarde van groen hangt samen met hoe mensen het groen gevoelsmatig beleven. Iedereen kent en ervaart groen op zijn eigen manier [2] en vormt het naar eigen inzicht of waarden als men er kans toe krijgt. Daarom is het belangrijk om bewoners te betrekken bij het groen in hun buurt. Daarbij moet de gemeente natuurlijk ook een publiek belang waarborgen: behoud en integratie van natuur en groenstructuur in verstedelijking [3].

Open

Groen samen met bewoners aanleggen, kan ervoor zorgen dat bewoners meer verbinding met het groen voelen.

In Afbeelding 1 tot en met Afbeelding 6 zie je foto’s van groene initiatieven door bewoners en bedrijven. Deze foto’s laten zien dat er groen ontstaat dat anders is dan wat gemeenten zelf over het algemeen kunnen aanleggen met de bestaande middelen. De eerste twee foto’s zijn genomen in De Kersentuin in Leidsche Rijn. Hier hebben bewoners allemaal een deel van hun privégrond ingebracht om gezamenlijk te gebruiken en beheren. Op de eerste foto zie je hoe er met liefde en aandacht heel gedetailleerd is ingericht. Op de tweede foto zie je hoe de bewoners het gezamenlijke deel samen hebben ingericht. Dat is heel anders dan hoe een gemeente het groen inricht. Volgens de bewoners komen kinderen uit andere wijken er graag spelen.

Open

Afbeelding 1 Gedetailleerde inrichting bij Kersentuin in Leidsche Rijn

De vier andere foto’s (Afbeelding 3 tot en met Afbeelding 6) zijn initiatieven van ondernemers: moestuin met winkel; een broeikasje, gevelgroen en groenbakken om het verkeer in de straat af te remmen; een groenbedrijventerrein met stage- en lesmogelijkheden voor de jeugd in een groene omgeving, zodat ze niet wegtrekken naar de grote stad. Op de laatste foto (Afbeelding 6) zie je de natte ecologische verbindingszone die de ondernemer op zijn bedrijventerrein heeft laten aanleggen. De zone kan overvloedige regenval opvangen en vasthouden en doorgeven aan de waterloop verderop.

Je ziet in Afbeelding 1 tot Afbeelding 6 groen dat door bewoners of een bedrijf is aangelegd. Het groen op de afbeeldingen is wat de bewoners of bedrijven zelf graag wilden. Zij wilden een detail dat niet in de standaard van de gemeente zat, een andere sortimentskeuze, of kwamen met een nieuw idee [4]. De voorbeelden verduidelijken dat er een grotere betekenis van lokale groene ruimte kan zijn voor de samenleving. Ook gemeenten vernieuwen, bijvoorbeeld in meer natuurvriendelijk bermonderhoud en meer variatie in beplanting. Toch kan een project van bewoners of bedrijven bijvoorbeeld beter aansluiten op een specifieke plek, waardoor de plek meer waarde krijgt en er meer variatie mogelijk is.

Ook zijn er ervaringen dat bewoners op de bres staan voor het groen dat ze zelf intensief gebruiken of gemaakt hebben. Dat zou de kans wat kunnen verkleinen dat het groen wordt opgeofferd aan stedenbouw (een extra woning of bedrijfsontwikkeling, weg, parkeerplaatsen, een school, een ziekenhuis of andere publieke zaken).

Hierboven las je over de verschillende betekenissen die groen kan hebben. Een ander woord voor de bijdragen van groen is ‘ecosysteemdiensten’. In Afbeelding 7 worden de verschillende soorten ecosysteemdiensten nog eens toegelicht [5]. De term ecosysteem verwijst naar de natuur als systeem. Bij een groot aantal van de diensten die de natuur levert heeft de mens baat. Zo zorgt bijvoorbeeld de waterkringloop voor zoet drinkwater voor de mens. De natuur zuivert het water, zorgt dat hout en voedselgewassen groeien (primaire productie genoemd).

Als je goed kijkt, vind je in deze figuur ook de betekenissen van het groen op de foto’s van paragraaf 1.1  terug: de culturele diensten (gezondheid, recreatie), primaire productie (voedsel), regulerende diensten (waterregulatie), reinigend vermogen en biodiversiteit. Er is nog veel meer mogelijk dan je op de zes foto’s ziet [6].

Gewoonlijk draagt de gemeentelijke dienst Beheer en Onderhoud de kosten voor het onderhoud van het openbaar groen in dorp of stad. Zoals je onder ‘Vergroten van de betekenis van openbaar groen’ en ‘Ecosysteemdiensten’ las, kan groen veel verschillende ecosysteemdiensten leveren. De investeringen door de dienst Beheer en Onderhoud dragen doorgaans bij aan het behalen van de doelen van andere organisaties. Zo draagt het groen bij aan doelen in het sociale domein. Hierbij kun je denken aan sociale cohesie, veiligheid, geestelijke en lichamelijke gezondheid en werkgelegenheid. De gezondheidsorganisaties, gemeentelijke diensten Sociale Zaken, de politie en het UWV bijvoorbeeld, vinden dit belangrijke thema’s. Het gaat hier om de ‘social return’ op investeringen. Wanneer het groen ook is ingericht om het regenwater op te vangen, kan het ook nog eens het rioleringsnet ontlasten en bijdragen aan het waterbeheer. Daar heeft de dienst leidingen of gemeentereiniging, een waterschap of hoogheemraadschap weer baat bij. En de natuurorganisaties en gemeentelijke ecologen streven naar meer biodiversiteit in de groene ruimte.

Je kunt als groenbedrijf bij deze organisaties of bij een procesmanager van de gemeente opdrachten proberen te verkrijgen, wanneer je in de woonomgeving ook aan hun doelen bijdraagt. Dit lukt niet zomaar, en het proces kan lang duren. Je moet hiervoor goed kunnen schakelen tussen behoeften en zeggenschap van de verschillende diensten. Je neemt dan een andere rol in dan wanneer je alleen in opdracht van de dienst Beheer en Onderhoud via een beeldbestek het openbaar groen onderhoudt (zie Kennisthema `Samenwerken en contracten’). Je moet meer overleggen en afstemmen.

Verder naar:

Bronnen

[1] Aalbers, C., Luttik, J., De Haas, W., Pijls, H. (2015) Policy innovation by and for non-state initiatives in green open space. Spanish Journal of Rural Development, Vol. VI (3-4): 121-150

Aalbers, C. & Bezemer, V. (2005). Bewonersinbreng in Groen I. Participatief onderzoek van buurtgroen in Osdorp en Deelgemeente Noord en de basis voor samenwerking met bewoners. Alterra-rapport 1187. Alterra, Wageningen

Ruiter, E. De M.V., Aalbers, C.B.E.M. (2005). 10 Rotterdammers, 118 foto's, onderzoek naar de waardering en beleving van groen onder bewonersgroepen in de deelgemeente Noord. Alterra-rapport 1221. Alterra, Wageningen.

Elands B.H.M en E. Turnhout (red.) Burgers, beleid en natuur: tussen draagvlak en betrokkenheid Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu WOt studies

[2] Jones, N. A., Shaw, S., Ross, H., Witt, K., & Pinner, B. (2016). The study of human values in understanding and managing social-ecological systems. Ecology and Society, 21(1).

[3] onder andere Aalbers 2018. Governance and transition of greenspace in urban regions. PhD Thesis. p.34. (Zie ook de literatuurreferenties onder het figuur op p.34.)

[4] Aalbers & Sehested, 2017, Critical Upscaling. Urban Forestry and Urban Greening

Aalbers, C., Luttik, J., De Haas, W., Pijls, H. (2015) Policy innovation by and for non-state initiatives in green open space. Spanish Journal of Rural Development, Vol. VI (3-4): 121-150

Aalbers, Kamphorst, Langers, 2019 Bedrijfs- en burgerinitiatieven in stedelijke natuur. Hun succesfactoren en knelpunten en hoe de lokale overheid ze kan helpen slagen. WoT Technical Report 118

[5] Planbureau voor de Leefomgeving. 2012 Wat natuur de mens biedt. Ecosysteemdiensten in Nederland

[6] Aalbers, C. & Bezemer, V. (2005). Bewonersinbreng in Groen I. Participatief onderzoek van buurtgroen in Osdorp en Deelgemeente Noord en de basis voor samenwerking met bewoners. Alterra-rapport 1187. Alterra, Wageningen

Aalbers, C., Luttik, J., De Haas, W., Pijls, H. (2015) Policy innovation by and for non-state initiatives in green open space. Spanish Journal of Rural Development, Vol. VI (3-4): 121-150

Aalbers, Kamphorst, Langers, 2019 Bedrijfs- en burgerinitiatieven in stedelijke natuur. Hun succesfactoren en knelpunten en hoe de lokale overheid ze kan helpen slagen. WoT Technical Report 118