Veredeling
- Former user (Deleted)
- Paulien Vredendaal, van
Waarom planten veredeld worden
Van het selecteren van gewassen die voldoen aan behoefte van mensen is al sprake vanaf het begin van de menselijke beschaving. Ongeveer elfduizend jaar geleden vond er een shift plaats van jagen en verzamelen naar productie van gewassen op vaste locaties. Rond het einde van de 18e eeuw waren er al meer dan 1000 gewassen gedomesticeerd (aangepast aan gebruik door mensen). Ongeveer 200 ervan vormen belangrijke componenten van ons huidige dieet (rijst, mais, aardappel, banaan etc.).
Gewassen worden gebruikt voor:
Voedsel
Winning inhoudsstoffen
Industriële toepassingen
Medicijn productie
Esthetische doeleinden (siergewassen)
De belangrijkste selectiecriteria voor betere planten zijn:
Hoge productie
Ziekte- en plaagresistentie
Hoge sierwaarde & betere smaak
Aangepast aan specifieke, lokale omstandigheden
Hoge productie. Het verhogen van de productie speelt vooral een rol bij groente en fruit. Een belangrijk onderscheid is hier ook te maken tussen producten afkomstig van eenjarige gewassen en meerjarige gewassen. Er is een andere aanpak nodig om de productie te verhogen van bv. kool of sla dan voor productieverhoging van appels of bessen.
Bij verhoging van productie moeten we niet alleen denken aan verhoging van opbrengsten van het product op zich maar ook aan het verhogen van de productie van waardevolle inhoudsstoffen (bijvoorbeeld geur of smaakstoffen).
Ook de economische waarde van de producten speelt een rol als het gaat om inspanningen om betere gewassen te ontwikkelen. Zo zijn er bijvoorbeeld grote veredelingsprogramma’s voor aardappel waarbij universiteiten en bedrijven wereldwijd samenwerken terwijl een veredelaar van bijvoorbeeld cyclamen met een hogere sierwaarde vaker op zichzelf aangewezen is.
Voor wat betreft de bosbouw wordt bijvoorbeeld veel aandacht besteed aan optimalisatie van houtproductie (snelgroeiende bomen met een goede houtstructuur).
Ziekte- en plaagresistentie. Gewassen die in grote aantallen aangeplant worden (monoculturen) of die buiten de voor hen optimale condities gekweekt worden hebben vaak extra te lijden onder aantastingen van allerlei aard. Er wordt in veredelingsonderzoek dan ook veel aandacht besteed aan het ontwikkelen van ziekteresistentie. Ziektes treden op tijdens de productiefase maar ook, en soms pas na bewaring van die producten.
Verder wordt er ook gewerkt aan gewassen die minder gevoelig zijn voor bepaalde gewasbeschermingsmiddelen (herbiciden).
Hoge sierwaarde & betere smaak. Beleving van sierwaarde of smaak is continue aan verandering onderhevig. Zeker zodra de primaire bestaanszekerheid van mensen gewaarborgd is ontstaan wensen om nieuw, ‘mooiere’ of ‘beter smakende’ producten te ontwikkelen. Ook daar houdt de plantenverdeling zich mee bezig. Ook kan gedacht worden aan ontwikkelen van producten waar mensen met een specifieke allergie geen of minder last van hebben. Ook leeftijd van de consument speelt een rol bij de wensen ten aanzien van de smaak van een bepaald product.
Aangepast aan specifieke, lokale omstandigheden. Planten worden in een flink aantal gevallen niet geproduceerd in gebieden of klimaatzones waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Dit vergt allerlei aanpassingen waar planten bij geholpen moeten worden. Dit kan door speciale maatregelen te nemen tijdens de teelt maar ook door planten te veredelen zodat ze beter aangepast raken aan het afwijkende klimaat. Daarnaast hebben we te maken met klimaatveranderingen of veranderingen in de bodem (uitdroging, verzilting) die de noodzaak tot aanpassing in stand houden.
Mais opbrengsten in China (1950-2005).
Verschillende maisrassen
Voor welke gewassen?
Vooral voor belangrijke voedselgewassen als granen en mais zijn er succesvolle inspanningen op het gebied van plantenveredeling geweest. Over het algemeen lopen ontwikkelingen voor fruit, boom en sierteeltgewassen achter. Dit heeft onder andere te maken met het economisch belang van elk van de gewassen. Vaak echter ook met de ingewikkelde genetische achtergrond. Ook speelt bijvoorbeeld de tijd die nodig is om een gewas tot productie te brengen een belangrijke rol. Als een appelboom vanuit zaad wordt opgekweekt duurt het zomaar 6 jaar voordat de eerste appels geoogst kunnen worden.
Toch komt hier verandering in, mede dankzij nieuwe technieken die toegepast worden in de veredeling. Nieuwe, meer gerichte veredelingstechnieken blijken breder toepasbaar en leveren sneller resultaat dan klassiek veredelingsmethoden.