8.3 Bedrijfsresultaat

Opbrengstderving

De kosten en baten van randen hangen af van de teelt die op het perceel staat en waarvoor minder grond beschikbaar is. Verlies van grond zonder alternatieve opbrengsten zorgt voor een opbrengstderving die varieert tussen de €7,- en €180,- per ha. Dit hangt o.a. sterk af van welk gewas er op het perceel wordt geteeld, hoe groot het oppervlakteverlies door de rand is, hoe productief de grond van de rand was en van welke regeling er gebruik wordt gemaakt. Vaak worden randen geplaatst op minder productieve delen van het perceel, waardoor de opbrengstderving ook minder groot is. Als we als voorbeeld een perceel nemen van 500 x 500 meter (25 ha) met een rand aan alle zijden van 6 meter (1,2 ha). Dan mis je dus 4,7% van je oppervlakte. Dit is echter een grote akkerrand, aangezien meestal niet alle randen worden gebruikt. Gemiddeld bestaat 2,1% van het oppervlakte van Nederlandse akkerbouwbedrijven uit seminatuurlijk landschap en kleine landschapselementen. Hieronder vallen echter ook hagen, bomenrijen en randen die niet in het beheer zijn van agrariërs. Verder zijn er vaste waterschapslasten en kosten voor de grond.

Aanleg

De kosten voor het aanleggen van randen verschillen per gewas of mengsel dat wordt gezaaid. Het inzaaien van een eenjarige bloemen- en kruidenmengsel kost ongeveer €58,-/ha per jaar en een meerjarig mengsel kost ongeveer €110,-/ha (maar hoeft slechts elke 3 tot 5 jaar opnieuw te worden ingezaaid). Een agrarisch collectief kan vaak helpen in advies of uitvoering bij de aanleg van akkerranden.

 

Open

Bloemrijke akkerrand naast een tarweakker bij Wieringerwaard
(Bron: Stichting Open Boek)

Beheer

Het beheer is sterk afhankelijk van de situatie. Dit kan afrasteren omvatten indien de rand grenst aan weiland. Op sommige plekken kan onkruid verwijderen of maaien bij het beheer horen.

Met randenbeheer kan je de stap nemen naar minder of geen insecticiden. Dit is een zorgvuldig proces, omdat bespuiten relatief goedkoop is ten opzichte van mogelijke opbrengstderving door een plaag. Het in de gaten houden van de plaagsituatie kan hierbij nuttig zijn, om te beslissen of toch ingegrepen moet worden (zie ook IPM-toolbox).

Andere aspecten van het beheer brengen ook kosten mee. Voor het maaien van de randen zijn de juiste machines en het juiste beheer nodig wil de rand een positief effect hebben op de biodiversiteit. Deze machines hoeven echter niet zelf aangeschaft te worden als de loonwerker hierover beschikt, maar het bewust keuzes maken kost wel extra tijd en aandacht. Het effect van akkerranden op bestuiving en hogere opbrengst is moeilijk te kwantificeren, maar in praktijkproeven lijken de effecten op de lange termijn op te wegen tegen de kosten.

Door minder drastische en grondig sloten en bermen te schonen of maaien bespaart dit tijd en geld. Wel ga je met een maaikorf trager door de sloot heen om dieren de kans te geven om uit te wijken. Wanneer je het materiaal moet huren of het door een loonwerker laat doen, kost dit meer geld dan je er vergoeding voor krijgt. Gebaseerd op de benodigde tijd kost het zelf maaien met een traditionele vijzelslootreiniger ongeveer €32,-/km slootkant, een (ecologische) maaikorf ongeveer €65,-/km slootkant en een ecoreiniger ongeveer €21,-/km slootkant. Het werk gaat langzamer door de beperkte snelheid (vooral van de maaikorf), maar er hoeft per jaar minder gemaaid te worden (door het gefaseerde maaien). Over het algemeen komt het hierdoor niet duurder uit. Het maaisel kan worden gecomposteerd in sommige regio’s, afhankelijk van de wetgeving en afzet mogelijkheden. Bij ecologisch slootschonen is het een optie om in overleg met het waterschap het maaisel af te voeren via het schouwpad. Het maaisel kan ingezet worden als gratis bodemverbeteraar.

Vergoedingen

Het creëren van akkerranden kan een makkelijke manier zijn om kennis te maken met natuurinclusieve landbouw, omdat er veelal een vergoeding tegenover staat.

In Nederland zijn agrarische collectieven actief met Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb). Deze collectieven kunnen beheercontracten afsluiten met vergoedingen voor akkerranden (zie tabel) en ze kunnen ondersteunen bij aanleg en beheer van randen. Daarbij moeten afspraken worden gemaakt welk gewas je teelt. Van belang is dat niet in elk gebied vergoedingen beschikbaar zijn. Neem hiervoor contact op met het lokale agrarisch collectief of waterschap.

Ook voor ecologisch berm- en slootbeheer zijn per regio of collectief specifieke voorschriften opgesteld. Deze voorschriften stellen eisen aan de sloot en berm of hier ecologisch beheer inpasbaar is en voor welk beheer vergoeding beschikbaar is. Echter kunt u ook ecologisch slootschonen zonder contract of collectief.

Hiernaast hebben gemeentes soms een aanvullende regeling (bijvoorbeeld als bevordering voor het landschap en recreatie of voor specifiek soorten als de patrijs).

Tabel: Vergoeding ANLb randen.

Voor kruidenrijke akkerranden is de vergoeding € 2.200,-/ha. Echter randen die op grond liggen waarmee aan de vergroeningsverplichting van het GLB wordt voldaan komen niet in aanmerking voor een ANLb-subsidie.

Voor ecologisch slootschonen is afhankelijk van de regio een vergoeding van €80,- tot €100,-/km sloot beschikbaar en voor baggeren met een baggerpomp €70,- tot €150,-/km sloot. Op deze manier is er geld te verdienen met slootbeheer in plaats van dat het geld kost.

De vergoeding voor bufferstroken, randen en berm- en slootbeheer verschilt per regio, collectief, provincie en waterschap.

Open

Kruidenrijke akkerrand naast een gerstakker bij Dijkershoek
(Bron: Stichting Open Boek, https://www.sjon.nl/)