1.2 - Theorie

Ondernemingsvormen (ook wel rechtsvormen genoemd) zijn de verschillende bedrijfsvormen die invloed hebben op de aansprakelijkheid, administratie en enkele fiscale zaken van een onderneming. De keuze van de ondernemingsvorm heeft invloed op de persoonlijke aansprakelijkheid van de ondernemer(s), samenwerkingsafspraken, hoe het gaat als er ongeplande dingen gebeuren en hoe het gaat bij de overdracht van de bezittingen naar de opvolger. Dit hoofdstuk beschrijft mogelijke rechtsvormen met de juridische aspecten die daarbij komen kijken. Ook worden 4 vormen van bedrijfsoverdracht beschreven en komt de belasting op winst aan bod.

Mogelijke rechtsvormen

Rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid

De bestaande rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid zijn:

• Eenmanszaak

• Maatschap (mts.)

• Vennootschap onder firma (vof)

• Commanditaire vennootschap (cv)

 Bij de eenmanszaak, maatschap, commanditaire vennootschap en vof is er sprake van natuurlijke personen. De ondernemers vallen onder de inkomstenbelasting en zijn hoofdelijk aansprakelijk voor schulden. De samenwerking en inbreng van de activa en de winstverdeling is zelf af te spreken. Het is belangrijk hier goede afspraken over te maken en deze bij de notaris vast te leggen. Ook in het geval dat de activa worden overgedragen bij een bedrijfsovername. Vergeet niet meteen het testament te laten opmaken of aanpassen.

Rechtsvormen met rechtspersonen

De beschikbare rechtspersonen zijn:

• Besloten vennootschap (bv)

• Naamloze vennootschap (nv) 

• Coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij

• Stichting

• Vereniging

 Een bv is een rechtspersoon en kan dus eigen activa (bijvoorbeeld grond, gebouwen) in bezit hebben. De bv betaalt vennootschapsbelasting over de gerealiseerde winst. Deze rechtspersoon kan aansprakelijk worden gesteld, waarbij de aandeelhouders financieel buitenschot blijven (uitzonderingen daargelaten). Let wel, de ondernemer kan wel emotioneel hard geraakt worden. De ondernemers zijn in loondienst bij de eigen bv. Vermogen kan bijvoorbeeld onttrokken worden uit de bv in de vorm van dividenduitkering. Deze wordt in de inkomstenbelasting belast. Omdat de bv een rechtspersoon is met eigen bezittingen en schulden is de continuïteit niet direct afhankelijk van de een of enkele personen.

Overzicht van de juridische aspecten voor alle rechtsvormen 

Oprichtings- en uitvoeringsvereisten

De oprichting van een eenmanszaak of personenvennootschappen (maatschap, vof, cv) is in feite vormvrij. Het is niet verplicht een notariële akte te laten opmaken. Wel is het bij personenvennootschappen aan te raden de afspraken tussen de maten of vennoten schriftelijk vast te leggen in een onderhandse actie en/of bij de notaris te laten registreren. Inschrijving van de eenmanszaak en personenvennootschappen in het handelsregister is verplicht. 

De oprichting van rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid (bv, nv, coöperatie, stichting, vereniging) moet bij notariële akte, waarin ook de statuten worden vastgelegd. Ook deze rechtsvormen moeten worden ingeschreven in het handelsregister. Zolang dit niet is gebeurd, zijn de bestuurders persoonlijk aansprakelijk (m.u.v. de vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid). Bij de oprichting van een bv en nv moet een minimumkapitaal worden ingelegd. De storting op de aandelen hoeft niet in geld, maar kan ook in natura bijvoorbeeld d.m.v. van onroerend goed.

Niet een oprichtingsvereiste, maar wel een verplichting van iedere bv, nv en coöperatie, is het opstellen van jaarstukken en het openbaar maken daarvan bij de Kamer van Koophandel. De wettelijke eisen hieraan hangen af van de grootte/omvang van de onderneming. 

Organisatie en wettelijke aansprakelijkheid

Bij de eenmanszaak en personenvennootschappen zijn de eigenaren of maten/vennoten geen verantwoording schuldig aan derden. Zij zijn zelf aansprakelijk voor alle handelingen en vermogensaangelegenheden waar zij volgens het contract bevoegd toe zijn. De mate waarin schuldeisers van de onderneming zich kunnen verhalen op het privévermogen van de eigenaren verschilt tussen deze rechtsvormen.

 Bij de eenmanszaak en maatschap is het zakelijk en privévermogen niet gescheiden, waardoor zakelijke schuldeisers zich – in het geval van maten uitsluitend voor gelijke delen - kunnen verhalen op het privévermogen van de ondernemers en omgekeerd private schuldeisers op de bezittingen van de onderneming. Bij een faillissement  gaan de eigenaren persoonlijk failliet.

 Bij de vof en cv is sprake van een afgescheiden vermogen, waarbij het door de vennoten ingebrachte zakelijk vermogen strikt is gescheiden van hun privévermogen en uitsluitend mag worden gebruikt voor uitoefening van de onderneming. Private schuldeisers kunnen privéschulden niet op het zakelijk vermogen van de onderneming of op het privévermogen van de andere vennoten verhalen. Alleen de zakelijke schuldeisers van deze vennootschappen kunnen zich verhalen op het vermogen van de onderneming. Als dit afgescheiden vermogen niet genoeg is om de schulden van de onderneming te voldoen, dan kunnen de zakelijke schuldeisers zich voor de gehele schuld op het privévermogen van elk van de (beherende)
vennoten verhalen. Commanditaire of stille vennoten zijn aansprakelijk voor het kapitaal dat zij in de onderneming hebben geïnvesteerd. 

 Bij de rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid zijn de directeuren verantwoording verschuldigd aan de aandeelhouders (bv, nv) en de bestuurders aan de ledenraad of ledenvergadering (coöperatie, vereniging). De stichting heeft wel bestuurders, maar geen leden. Deze ondernemingsvormen zijn als rechtspersoon 'drager van rechten en plichten'. Dit betekent dat directeuren, commissarissen en bestuurders in principe niet met hun privévermogen aansprakelijk zijn voor de schulden van de onderneming. Alleen bij onbehoorlijk of onrechtmatig bestuur kunnen deze personen wel privé aansprakelijk worden gesteld.

Continuïteit van de onderneming

Wanneer de eigenaar van de eenmanszaak overlijdt, wordt het voortbestaan van de onderneming bedreigt. Bij personenvennootschappen eindigt de onderneming, zodra één van de maten/vennoten uit de onderneming treedt of komt te overlijden. Om de continuïteit van de onderneming toch veilig te stellen, moet er in het maatschaps- of vennootschapscontract een regelingen worden opgenomen die het de overblijvende maten of vennoten mogelijk maken de onderneming al dan niet met een nieuwe partner voort te zetten. Bij rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid is de continuïteit van de onderneming onafhankelijk van de personen die het bedrijf hebben opgericht of besturen. Een directeur kan aftreden of overlijden, waarna er een nieuwe kan worden aangesteld. 

Vormen van bedrijfsoverdracht

We kennen 4 basistypen van bedrijfsoverdracht:

1. Overname binnen de familie. In de agrarische sector is overname binnen de familie gebruikelijk. Het eigendom en management wordt aan één of meerdere familieleden overgedragen. Vaak is de opvolger met het bedrijf opgegroeid en bekend met de bedrijfscultuur. 

2. Fusie/overname. Een ander bedrijf koopt alle eigendommen/aandelen van de onderneming (overname) of er gaan twee bedrijven samen op in één nieuwe onderneming (fusie). 

3. Management buy out (MBO). Bij een MBO wordt het bedrijf zelfstandig voortgezet. Een MBO lijkt qua opzet en aanpak op een overdracht in familiesfeer. De werknemer en huidige eigenaar kennen elkaar goed en er bestaat vaak een vertrouwensband. Als de overnemende persoon meer dan drie jaar in het bedrijf heeft gewerkt, dan kan binnen de inkomstenbelasting gebruik worden gemaakt van de ‘doorschuiffaciliteit’

4. Management buy in (MBI). Bij een MBI wordt het bedrijf zelfstandig voortgezet. Bij een MBI wordt het eigendom en management van het bedrijf overgedragen aan externe partijen. 

Belasting op winst

De winst die de onderneming realiseert wordt belast in de inkomstenbelasting (Ib) of vennootschapsbelasting (Vpb). De zelfstandige ondernemer met eenmanszaak, de maten in een maatschap en de (beherend) vennoten in een vof of cv vallen onder de inkomstenbelasting. De bv/nv en coöperatie vallen onder de vennootschapsbelasting. Een stichting en een vereniging mogen winst maken. Wel zijn er beperkingen voor het uitkeren van de winst. De directeur van een bv/nv ontvangt salaris vanuit de onderneming. Dit salaris is voor de bv/nv aftrekbaar van de winst, maar voor de directeur belast met inkomstenbelasting.

De waardeontwikkeling van landbouwgrond wordt door de regeling Landbouwvrijstelling van inkomsten- en vennootschapsbelasting vrijgesteld. Aandachtspunt in de vennootschapsbelasting is wel dat voor de dividenduitkering geen landbouwvrijstelling geldt. Dit kan nadelige gevolgen hebben.

Fiscale uitzonderingen overdrachtsbelasting

Er zijn fiscale uitzonderingen op de overdrachtsbelasting die ontstaan bij de overdracht van een bedrijf in familiesfeer. Aan deze zogenaamde BOR-regeling zitten voorwaarden die mogelijk ook jaarlijks aangepast kunnen worden door de Belastingdienst. Doorgaans is het verstandig om je vroegtijdig in deze fiscale wetgeving te verdiepen en  je ondernemersvorm en bedrijfsstructuur zo te organiseren dat de belastingclaim zo vriendelijke mogelijk is. Het verdiepen start meestal met het inwinnen van goed advies en/of het in de hand nemen van een fiscalist.