1.4. Kiezen voor biologisch

Met al die kennis over de definitie van biologische landbouw, de principes, alle ontwikkelingen van de afgelopen eeuw, bio en duurzaamheid, kom je uiteindelijk toch voor de keuze te staan: waarom zou jij kiezen voor biologisch? Welke afwegingen maak je ?

Kiezen voor biologisch is altijd een persoonlijke keuze; niemand verplicht je ertoe. Er kunnen heel zakelijke argumenten voor die keuze zijn (bij voorbeeld: de hogere prijs voor biologische melk), maar meestal komt daar de overtuiging bij dat dit een goede keus is. Dat is ook nodig. Vooral de periode van omschakeling is vaak een moeilijke. Er is overtuiging nodig om door alle beginnersproblemen heen te gaan en een echt ‘levend’ biologisch bedrijf op te bouwen. Het is belangrijk de eigen motieven goed te kennen voordat je eraan begint. Een alleen maar zakelijk motief leidt waarschijnlijk niet tot succes.

Een overtuiging berust op waarden: wat vind jij belangrijk, wat geeft voor jou de doorslag als je een (moeilijke) keuze moet maken ? Biologische boeren vinden vaak andere waarden belangrijk dan gangbare, en dat bepaalt mede hun keuzes. Om je eigen waarden en motieven te leren kennen kun je je daaraan spiegelen. Hieronder groeperen we waarden waarop biologische boeren zich (in onze waarneming) vaak onderscheiden in twee groepen:

• meer denken en werken vanuit (eco)systemen, relaties en omgeving

•  andere mentaliteit en levensbeschouwelijke keuzes.
  
  

Motieven vanuit systeemdenken en omgevingsdenken

Open

Ongeacht alle verschillen in opvattingen: alle biologisch werkende boeren delen, meer of minder bewust, het denken en werken vanuit een systeem. Biologisch werken betekent altijd sturen op samenhang: tussen bodem en gewas, tussen mogelijke plaaginsecten en hun natuurlijke vijanden, tussen alle componenten van de kringloop enzovoort. Dat betekent altijd werken vanuit een ecologisch beeld: het landbouwbedrijf, breder het landbouwsysteem, als werkend en levend ecosysteem.

Verschil is wel of ook nog andere samenhangen worden herkend en erkend. Biologisch-dynamische (BD) boeren gaan ook uit van samenhangen met en in de totale cosmos . Zo wordt ervan uitgegaan dat de stand van de planeten in de dierenriem de groei van het gewas beïnvloedt; daarmee wordt rekening gehouden bij de grondbewerking en bij zaaien en planten (zaaikalender). Ook met andere metaphysische (niet met de gangbare natuurkunde meetbare) krachten wordt rekening gehouden. Die opvattingen zijn ontleend aan het antroposofische mens- en wereldbeeld. De keuze voor BD inspireert tot een verdieping van de opvattingen over het ecologisch model. Ook de regels voor dierenwelzijn zijn strenger dan die voor standaard-Bio; koeien worden bij voorbeeld niet onthoornd. Veel BD-bedrijven zijn daardoor voorloper-bedrijven binnen de biologische sector.

Systeemdenken bepaalt ook een grotere aandacht voor de hele keten van primaire productie, handel en verwerking en afzet (retail). Alleen als alle schakels in de keten biologisch werken, en dat elkaar kunnen garanderen, is het eindproduct voor de consument gegarandeerd biologisch en kan de hogere prijs voor biologische producten worden gehandhaafd. Daarin past niet alleen concurrentie maar ook samenwerking om elke schakel levensvatbaar te maken en te houden. Die bereidheid tot samenwerking, en dus tot openheid naar andere ketenpartners en verdere omgeving, moet je wel hebben. Een pure ‘erfdenker’ heeft het moeilijk in de bio-landbouw. Ook op dit punt gaat de biologisch-dynamische sector verder, met bijvoorbeeld een stelsel van teeltafspraken (afspraken over aanbod en prijzen tussen producenten en -tussen-handel), dus een andere relatie producent - handel - consument.

Tot slot: biologische boeren hebben vaak, maar lang niet altijd, meer oog voor culturele waarden die zich niet onmiddellijk in productie en prijs vertalen: voor het historisch gegroeide landschap en de waarden die daarmee verbonden zijn, historische bouw (agrarisch erfgoed), omringende natuur. Zij aanvaarden makkelijker de beperkingen die dat voor hun bedrijf oplevert. Vaak proberen zij de waarden van hun omgeving voor hun bedrijf te optimaliseren (een beweging die ook in de gangbare landbouw opkomt, bij voorbeeld met natuurinclusieve landbouw). Veel biologische bedrijven bevinden zich in kwetsbare landschappen (b.v. Natura-2000), pachten natuurgronden of hebben andere ‘handicaps’. Veel bio-boeren zijn actief in agrarische natuurverenigingen, doen iets extra’s voor de weidevogels, zorgen voor ‘begeleidende natuur’ (bloeiende akkerranden, kleine landschapselementen als houtwallen e.d.). Het is belangrijk om voor jezelf te bepalen hoe belangrijk je dit vindt en wat past in de omgeving van je eigen bedrijf.

Motieven vanuit mentaliteit en levensbeschouwing/religie

Open

 Wie kiest voor biologische landbouw heeft vaak het gevoel dat je dichter bij natuurlijke processen kunt blijven, dat denken vanuit het ecosysteem uiteindelijk weerbaarder maakt en meer opbrengt. Biologisch werken is dan ‘weloverwogen manipuleren van het ecosysteem’. Daarin is het voorzorg-principe herkenbaar (niet ingrijpen, tenzij …..), maar vooral meer vertrouwen: in je vermogen het ecosysteem op en rond het bedrijf zo te beheersen dat het rendeert op alle waarden (voedsel, winst, maar ook landschap, biodiversiteit enz.). In de gangbare landbouw staat het denken vanuit interventies voorop: produceren door alle productiefactoren te beheersen met technische en chemische ingrepen.

De mentaliteit van een bio-boer is daarmee vaak wat meer holistisch (durven denken vanuit het geheel en alle samenhangen daarbinnen) en ‘zacht’ (begeleidend, bijsturend), die van gangbare ondernemers meer analytisch (denken en handelen vanuit afzonderlijke factoren) en ‘hard’ (beheersend). Daarbij past ook een verschillend omgaan met risico’s: wat durf je los te laten, hoeveel vertrouwen durf je te hebben in het ecosysteem dat je op je bedrijf laat werken? Omgaan met angst speelt ook een rol: de oerangst voor schaarste en gebrek (vanuit het verleden al te begrijpelijk), en de angst voor verlies van grip en beheersing. Er is vertrouwen nodig, in het ecologisch systeem en in je eigen kennis en beheersing daarvan, om iets van die angst los te laten en af te zien van ‘harde’ interventies.

Daaronder en daarboven zitten vaak levensbeschouwelijke en religieuze opvattingen, opvattingen over de mens en zijn plaats in de natuur of schepping en de waarden die daarbij horen.

Vanuit de Christelijke traditie is er enerzijds het beeld van de aarde die de mens is gegeven ‘om te bewerken en te bewaren’, ofwel de schepping is er uiteindelijk voor de mens. Anderzijds is er de opvatting van rentmeesterschap, waarin de mens weliswaar de aarde heeft ‘gekregen’, maar wel om er zorgvuldig mee om te gaan en om deze voor toekomstige generaties te bewaren.

De eerste opvatting heeft sterk bijgedragen aan een overwegend utilitaire (alleen op nut gerichte) omgang met de natuur: in principe zonder grenzen gebruiken voor en door de mens.  In die traditie past de gangbare landbouw naadloos. Biologische boeren plaatsen zich vaak in de andere traditie, denken vanuit rentmeesterschap. Ook in die traditie staat de mens centraal, maar krijgt de mens wel een opdracht tot zorgvuldigheid, tot bewaren en doorgeven. Daarin past geen overexploitatie en onvoldoende oog voor houdbaarheid op langere termijn.

Een stap verder is het loslaten van het kijken en denken vanuit alleen de mens, ofwel het gedeeltelijk loslaten van het antropocentrische wereldbeeld. De ‘natuur buiten de mens’ krijgt dan een eigen waarde, mag bestaan los van het nut voor de mens. Het gaat dan niet alleen om natuurgebieden maar ook om ‘omringende’ en ‘begeleidende’ natuur op en rond het bedrijf. Een biologische boer kiest er, al dan niet bewust, voor om een stukje productie te laten liggen om meer biodiversiteit op zijn bedrijf toe te laten, door minder intensief te werken maar vaak ook door natuurelementen in het bedrijf op te nemen, zoals hagen en boomsingels, bloeiende akkerranden e.d..  Zulke ‘begeleidende natuur’ levert ‘ecosysteemdiensten’ (bij voorbeeld: bestrijding van plaaginsecten),  maar kan en mag ook een waarde in zich vertegenwoordigen.  Bijdragen aan behoud van traditionele landschappen kan vanuit die zelfde opvatting een goede keuze zijn. Hun waarde is dan niet alleen in nut (b.v. meer toeristen) uit te drukken: je herkent en erkent de ‘waarde in zich’.

Hoe dan ook kiezen biologische boeren ervoor om aan de landbouwhuisdieren op hun bedrijf, of in de bedrijfsketen, meer eigen waarde toe te kennen en niet alleen te bezien vanuit hun nut. Daarom gunnen zij hen meer mogelijkheden voor natuurlijk gedrag, door meer leefruimte en en door de meeste ingrepen zoals het couperen van staarten achterwege te laten. Die waarde is zelfs vastgelegd in de regelgeving voor de biologische landbouw. Ook dit betekent: een stukje productie laten liggen omdat je de eigen waarde van de productiefactor (het dier) erkent.

Verschillende motieven, verschillende bedrijven

Biologische boeren kiezen en handelen vanuit verschillende motieven, en kunnen dus ook meer of minder ‘diep’ gaan in de invulling van biologisch. Heel wat biologische ondernemers passen de regels voor de biologische bedrijfsvoering toe maar blijven zo dicht mogelijk bij het gangbare bedrijfsmodel. Anderen laten meer waarden toe in hun afwegingen en verdiepen hun opvatting van biologisch. Zij ontwikkelen zich dan bij voorbeeld meer naar het model van natuurinclusieve landbouw , of ze besteden extra aandacht aan sociale en culturele waarden. Het EKO-keurmerk honoreert de inspanningen van boeren die een stapje verder willen dan alleen bio, en zich ook inspannen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (zie verder hoofdstuk 5). Internationaal is dit herkenbaar in het model Organics 3.0, waarin een vergaande integratie van waarden leidt tot een duurzaam en sociaal organisch voedselsysteem op wereldschaal (zie paragraaf 1.3).