Weersextremen in Nederland, gevolgen voor de landbouw
- Tessa Jacobs
- Maaike Schaap
- Servicedesk Groenkennisnet.nl
Om goed om te kunnen gaan met weersextremen is het van belang te weten wat deze klimaatverandering inhoudt en wat de gevolgen zijn voor de landbouw. Weersextremen zijn een realiteit waar we niet meer omheen kunnen. Het heeft grote gevolgen over de hele wereld ook voor de landbouw.
Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) waarschuwt in haar rapport van 2023 1 dat de grens van 1,5 0C opwarming uit het klimaatakkoord van Parijs binnen 10 jaar bereikt zal zijn bij de huidige CO2 uitstoot. Een van de meest kritieke sectoren die door dit fenomeen worden getroffen, is de landbouw. Naarmate de temperatuur stijgt, de weerpatronen grilliger worden en extreme gebeurtenissen frequenter voorkomen, worden boeren geconfronteerd met grote uitdagingen bij het handhaven van de voedselzekerheid en het in stand houden van de landbouwproductiviteit.
In Nederland is de verandering in het weer de laatste decennia goed te zien (figuur 1 en figuur 2). Zowel de gemiddelde temperatuur als de hoeveelheid neerslag in een jaar is gestegen. Sinds 2000 neemt het neerslagtekort in het groeiseizoen echter toe vooral door de vier recente droge jaren 2018, 2019, 2020 en 2022 (KNMI, 2023). Zelfs in 2023, het natste jaar ooit gemeten, lag het neerslagtekort vanaf half mei tot en met juli boven de mediaan (figuur 3).
Klik op de onderstaande figuren om ze te vergroten
Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) heeft met de gegevens uit het laatste rapport van het IPPC berekend wat klimaatverandering betekent voor Nederland, de zogenaamde klimaatscenario’s. Deze klimaatscenario’s2 laten zien hoe het klimaat en de zeespiegel kunnen veranderen in Nederland. Deze scenario’s zijn bedoeld als instrument voor het berekenen van gevolgen van klimaatverandering of voor het ontwikkelen van mogelijkheden en strategieën voor adaptatie. Het KNMI werkt met 4 scenario’s (figuur 4), een scenario met hoge CO2 uitstoot en een verdrogend klimaat, en scenario met hoge CO2 uitstoot en een vernattend klimaat, een scenario met lage CO2 uitstoot en een verdrogend klimaat en een scenario met lage uitstoot en vernatting. Bedacht moet worden dat de klimaatscenario’s geen uitspraken doen over het weer op een bepaalde datum, maar alleen over het gemiddelde weer en de kans op extreem weer in de toekomst. Daarnaast wordt er in de scenario’s gewerkt met uitersten van nat of droog of hoge of lage CO2 uitstoot. Hoe het klimaat er daadwerkelijk uit gaat zien in 2050 is niet bekend, maar zal waarschijnlijk ergens tussen deze scenario’s in liggen.
Hoewel de klimaatscenario’s geen weergave van de werkelijkheid zijn geven ze wel aan in welke richting het weer zich waarschijnlijk gaat ontwikkelen. De belangrijkste uitkomsten van de klimaatscenario’s zijn dat de temperatuur tot 2100 blijft stijgen. Doordat de winters ook warmer worden regent het dan meer. De zomers echter worden droger en warmer, waardoor de verdamping, (de potentiële verdamping neemt gemiddeld met enkele procenten toe rond 2050 (Deltafact, klimaatverandering en landbouw 4) en daarmee het neerslagtekort toeneemt.
Als het regent in de zomer, regent het harder. Verder blijft de zeespiegel stijgen. De grootte van deze veranderingen verschilt per scenario.
De gevolgen van deze veranderingen voor de landbouw zijn groot3. Ongeveer de helft van het totale oppervlakte van Nederland is in gebruik als landbouwterrein (CBS, 2022). Deze schema’s laten zien dat de vier klimaatscenario’s op veel vlakken impact hebben op de landbouwsector. Bij alle veranderingen (warmer, droger, natter en zeespiegelstijging) zal er opbrengstderving plaats vinden, doordat het groeiseizoen eerder begint en langer duurt (warmer), verzilting van grondwater plaatsvindt (droger en zeespiegelstijging) of schade aan gewassen (natter). Ook zullen plagen meer voor gaan komen door mismatch in de voedselketen (warmer worden) of door een hoge luchtvochtigheid doordat het natter wordt. Figuur 5 geeft een overzicht van de effecten van klimaatverandering op de landbouw.
In de volgende paragrafen worden de gevolgen van de klimaatverandering voor de landbouw voor de volgende onderwerpen uitgewerkt:
De agrarisch ondernemer loopt door deze weersveranderingen dan ook risico op inkomstenderving. In hoofdstuk twee gaan we in op de manier waarop de boer deze risico’s kan inschatten en welke maatregelen deze kan toepassen om de risico’s te beperken, alleen of samen met andere partners. Want door goed te weten wat de risico’s zijn van deze weersextremen kan kan er veel gedaan worden om schade te voorkomen.
Opdracht [Pas nummering toe]
Bekijk de 4 klimaatscenario’s van het KNMI. Waarvan verwacht je de grootste effecten in jouw regio, en waarom? Beschrijf de effecten die je verwacht voor jouw bedrijf.
Opdracht [Pas nummering toe]
In de Waterwijzer Landbouw kan je de opbrengstderving per gewas bepalen. Dit doe je door in de tabbladen onder de figuur je gewas te selecteren (drop down menu), het klimaatscenario te kiezen, het weerstation te kiezen dat het dichts bij jouw percelen ligt, je bodemsoort te kiezen, door de schuifjes onder het tablad grondwaterstand te bewegen kan je de GHG (Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand) en de GLG (Gemiddeld Laagste Grondwaterstand) in cm beneden maaiveld aangeven. Wanneer je het bodemtype of de grondwaterstand niet weet kan je deze hier opzoeken.
De opbrengstderving wordt weergegeven in percentages van de totale opbrengst. Deze zijn opgesplitst in directe effecten (droogte, zuurstof of zoutstress) en indirecte effecten (bijvoorbeeld uitgestelde zaai en oogstdatum).